Όνειρα σε φόντο

Χρόνος ανάγνωσης 4 ΄
Σύμβολα που μιλούν στη δική τους απόκρυφη γλώσσα, σκέψεις επιβίωσης απαλλαγμένες από τον κώδικα του φαίνεσθαι...

Από τη Μένη Κουτσοσίμου, Μεταδιδάκτωρα Ιατρικής σε θέματα Αξιολόγησης Ποιότητας Παρεχόμενων Υπηρεσιών στο χώρο της Υγείας


‘Είναι διγαμία να αγαπάς και να ονειρεύεσαι’
, είχε πει ο Ελύτης.

Πώς να διακυβεύεται άραγε η ηθική της ύπαρξής μας; Μήπως όλη αυτή η νυχτερινή εγρήγορση αποτελεί προέκταση της πραγματικότητάς μας, που δεν είναι κατά το πλείστον αρεστή; Αν συμβαίνει τελικά αυτό και τα όνειρά μας είναι πραγματικά, μήπως αυτό που ζούμε στην καθημερινότητά μας να είναι το πλασματικό;

«Εάν είχα έναν κόσμο δικό μου, το καθετί δεν θα είχε νόημα. Τίποτα δεν θα ήταν όπως είναι, γιατί το καθετί θα ήταν ό,τι δεν είναι. Και αντιθέτως, ό,τι είναι σοφό, δεν θα ήταν. Βλέπεις;»! Και καταλήγει η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων, ‘είμαι πραγματική. Αν δεν ήμουν πραγματική, δε θα ήμουν σε θέση να κλαίω…’

Όνειρα και πραγματικότητα, σύμμαχοι ή εχθροί στο ίδιο έργο;… Ας υποθέσουμε ότι η πραγματικότητα που κινούμαστε είναι μια διαδικασία που εσωκλείει τη συνείδησή μας. Όλα προσδιορίζονται από ένα πλέγμα επιλογών, συνειδητών και ασυνείδητων. Η εμπειρία των επιλογών μας μεταφέρεται στις πράξεις μας, στην κρίση μας, στη μνήμη μας, στο ασυνείδητο. Η συνείδηση ποτέ δεν έρχεται πριν το γεγονός, μόνο μετά. Μπροστά σ’ αυτή την προσέγγιση, έχουμε ήδη απορρίψει τα όνειρα επειδή τελειώνουν όταν ξυπνάμε. Προς αυτή την κατεύθυνση, είναι καθοριστικό το γεγονός ότι δεν θυμόμαστε πολλά από όσα μας συντροφεύουν όταν κοιμόμαστε, συγκριτικά πάντα με την κατάσταση εγρήγορσης.

Σε αντίθεση λοιπόν με τον πραγματικό κόσμο, υποθέτουμε ότι τα όνειρα είναι απλά ‘εκεί’ και ότι δεν έχουμε ρόλο στην εμφάνισή τους. Κι αν πρόκειται για δύο διαφορετικούς κόσμους που συνυπάρχουν ή αλληλοσυγκρούονται, η διαπίστωση αυτή φαίνεται πως ακυρώνεται από τον Breton στη φράση του: ‘στην ονειρική λειτουργία δεν βλέπω τίποτα που να μην δανείζεται στοιχεία και μόνο της ζωής που έχει βιωθεί’.
Αν λοιπόν συμφωνήσουμε στο εξής: ό,τι μας απασχολεί την ημέρα, μας απασχολεί και κατά τη διάρκεια του ύπνου μας και νιώσουμε ότι όλο αυτό αποτελεί μία συνεχής πάλη με το νόημα που δίνουμε στη ζωή μας, τότε τα όνειρα για τον Φρανκλ δεν αποκαλύπτουν το πραγματικό, ούτε συμπληρώνουν κομμάτια της ιδιοσυγκρασίας μας, αποτελούν όμως το σηματοδότη στο να μας ενεργοποιήσουν ως προς τον τρόπο που ζούμε τη ζωή μας, ως μια φυσική συνέχεια της εγρήγορσης.

‘Πνίγομαι στη λάσπη. Δεν ξέρω πού είμαι. Ένα ρολόι χτυπάει. Δεν μπορώ να μετρήσω. Προσπαθώ να φωνάξω αλλά δεν έχω φωνή. Τα χέρια μου απλώνονται για να πιάσουν το χέρι κάποιου άλλου – ένα ανθρώπινο χέρι – που όμως χάνεται. Αναρωτιέμαι γιατί βρίσκομαι εδώ, αλλά δεν μπορώ να δώσω απάντηση. Εδώ είναι το πουθενά. Το τίποτα. Αρχίζω να βουλιάζω. Τα ρουθούνια μου γεμίζουν λάσπη. Πνίγομαι – και μετά ξυπνάω’. Κρυμμένα σύμβολα, ανείπωτες επιθυμίες, μυστικά που δεν βρίσκουν διέξοδο λεκτική… κουβάρι. Συγκαλύπτεται ή αποκαλύπτεται το ασυνείδητο;… Λαβύρινθος… το σύνδρομο της τυχαίας συνάντησης με έναν κρυμμένο θησαυρό, στο οποίο τόσοι ονειροπαρμένοι υποκύπτουν. Όλες οι πόρτες πρέπει να παραμείνουν ανοικτές. Οράματα που υποχωρούν για να επανέλθουν δριμύτερα ως κομμάτι της διαίσθησης που δε βρίσκει την είσοδο. ‘Είμαστε φτιαγμένοι από υλικό ονείρων και τη μικρή μας τη ζωή ύπνος την περιζώνει’ (Shakespeare).

Η απάντηση που δίνεται από την επιστήμη δεν μου είναι απόλυτα κατανοητή στο αν πρόκειται για προϊόν του μυαλού μας, στην προσπάθεια να οργανώσουμε τις εμπειρίες και τις αναμνήσεις μας ή στο αν προκύπτει ως βιολογικό υποπροϊόν του ύπνου. Στην ‘ερμηνεία των ονείρων’, τα όνειρα υποδηλώνουν έναν έμμεσο τρόπο εκπλήρωσης των επιθυμιών, κυρίως σεξουαλικής χροιάς αλλά και εκείνων των απαγορευμένων από ηθικούς κώδικες.

Σύμβολα που μιλούν στη δική τους απόκρυφη γλώσσα, σκέψεις επιβίωσης απαλλαγμένες από τον κώδικα του φαίνεσθαι… ο τρόπος για να βοηθήσω εγώ τον εαυτό μου. ‘Τον τελευταίο καιρό βλέπω παράξενα όνειρα… πέφτω στο κενό, δεν ξέρω αν πεθαίνω ή ζω’… Ολόκληρη η διατύπωση ή αποσπασματικά δοσμένη, ανασύρει όλες τις απωθημένες επιθυμίες στην επιφάνεια. Με άλλα λόγια συγκαλύπτει… αλλά και αποκαλύπτει κάτι που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν έχουμε καταφέρει να προσεγγίσουμε σύμφωνα με τον Γιούνγκ… κομμάτια μας που ταξιδεύουν μαζί μας μυστικά… αυτή η γοητεία του παρελθόντος και όσων αγαπήσαμε, που μας τραβάει συνεχώς προς τα πίσω σ’ εκείνες τις κρίσιμες στιγμές που ξαναζεί κανείς ολόκληρη τη ζωή του. Εκείνες τις στιγμές μετά από τις οποίες το αναπόφευκτο συμπέρασμα δεν μπορεί παρά να είναι ότι τίποτα δεν θα είναι ξανά το ίδιο… Ξέροντας όσα ξέρω για το παρελθόν, η ανησυχία μου για το μέλλον είναι τώρα ένα φορτίο που νομίζω ότι δεν αντέχω να κουβαλάω. Θα χαρώ με το φως της ημέρας και με οποιαδήποτε άλλη φωνή πέρα από τη δική μου.

Έτσι εξηγούνται αρκετά από όσα νομίζουμε ότι μας διαφεύγουν ως προς τη ‘γλώσσα’ των ονείρων. Είμαστε προετοιμασμένοι να αλλάξουμε επίπεδο; Όπως αναφέρεται στην ‘Ποιητική’ του Αριστοτέλη, ένα όνειρο χτίζεται σε τέσσερις άξονες: σκηνικό, δράση, κορύφωση – συναισθηματική εκφόρτιση, λύση (ή εμπλοκή). Εικόνες μας μεταφέρουν στο σκηνικό που εμείς οι ίδιοι οργανώνουμε. Εν καιρώ θα έρθουν και οι λέξεις που δεν εκφράζονται. Προδίδονται όλα στο χαρτί. Αυτό που διαφοροποιείται είναι η ένταση που μας δημιουργήθηκε καθώς εκείνο εκτυλίσσονταν. Αλλάζοντας επίπεδο, αλλάζει και η οπτική γωνία που το προσεγγίζουμε, σύμφωνα με την ερμηνεία της ψυχοθεραπεύτριας Faraday. Οι διαβαθμίσεις της ανάλυσης οργανώνονται κυρίως σε τρία επίπεδα:

1ο Επίπεδο: ‘Κοιτώντας προς τα έξω’: ενδέχεται να υπάρχουν αντικειμενικές αλήθειες που μας διαφεύγουν, δεν έχουν γίνει αντιληπτές από το σύστημά μας.

2ο Επίπεδο: ‘Κοιτώντας μέσα από μένα’: ποια είναι η δική μου συμμετοχή σε ό,τι διαδραματίζεται.

3ο Επίπεδο: ‘Κοιτώντας προς τα μέσα’: Τι νιώθω για ό,τι συμβαίνει…

‘Η ζωή της ψυχής όμως δεν απαιτεί χώρο και χρόνο… λειτουργεί μέσα στο δικό της πλαίσιο, χωρίς όρια. Χωρίς εξαναγκασμούς. Χωρίς περιορισμούς. Χωρίς καμία από τις απαιτήσεις της λογικής’ (Γιούνγκ). Η ίδια παλιά ιστορία. Κανείς δεν μπορούσε να δει τους εχθρούς σου, παρά μόνο εσύ ο ίδιος και το μόνο που έβλεπαν οι εχθροί σου ήσουν εσύ…

‘Στην ψυχή σου δε φτάνει κανείς, ούτε δια ξηράς ούτε δια θαλάσσης’ (Κική Δημουλά)… κι εκεί παρεισφύουν τα όνειρα. Κι αναρωτήθηκα: Μετά από τόσα ξεκινήματα, μπορεί να γίνει άλλο ένα; Και ύστερα ξύπνησα και ήταν τώρα.
ΤΩΡΑ. Και το τώρα είναι το μόνο που έχουμε. ΤΩΡΑ – και πάλι τώρα και τίποτε άλλο…

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Ύπνος: ένα πολύτιμο δώρο για τον εαυτό μας


Βιβλιογραφικές πηγές:

Findley T. Τα όνειρα λένε την αλήθεια. Εκδόσεις Ενάλιος, 2000.

Freud S.(1900) Η ερμηνεία των ονείρων. Αθήνα: Επίκουρος, 1995.