Από τη Βιολέττα-Ειρήνη Κουτσομπού, MA, MSc, Ψυχολόγος, Εκπαιδευτικός, Βιβλιοκριτικός
Η Jane Goodall μια από τις σημαντικότερες γυναίκες επιστήμονες έφυγε από τη ζωή την 1η Οκτωβρίου. Πρωτευοντολόγος, ανθρωπολόγος και ακτιβίστρια, αφιέρωσε τη ζωή της στην παρατήρηση των χιμπαντζήδων αλλά τελικά έμαθε πολλά περισσότερα για εμάς τους ίδιους.
Γεννήθηκε το 1934 στο Λονδίνο και από μικρή έδειξε έντονο ενδιαφέρον για τα ζώα και τη φύση. Σε μια εποχή κατά την οποία οι κοινωνικές προκαταλήψεις για τις γυναίκες στην επιστήμη ήταν πολλές, εκείνη με ενθάρρυνση της μητέρα της, δεν εγκατέλειψε τα όνειρά της. Σε ηλικία μόλις 26 ετών ταξίδεψε στην Τανζανία, στην περιοχή Γκόμπε (Gombe), όπου ξεκίνησε μακροχρόνια μελέτη για τους χιμπαντζήδες, πρωτοφανές για την εποχή εγχείρημα. Χωρίς πανεπιστημιακή εκπαίδευση στην αρχή αλλά με αγάπη και διορατικότητα, προσέγγισε τα ζώα με υπομονή και σεβασμό.
Η Goodall ήταν η πρώτη που παρατήρησε ότι οι χιμπαντζήδες χρησιμοποιούν εργαλεία, ένα χαρακτηριστικό που έως τότε θεωρούνταν αποκλειστικό γνώρισμα του ανθρώπου. Είδε χιμπατζήδες να τροποποιούν κλαδιά για να ψαρέψουν «τερμίτες», καταρρίπτοντας την επιστημονική αντίληψη ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο ον με ικανότητας εργαλειακής σκέψης. Επιπρόσθετα, κατέγραψε πολύπλοκες κοινωνικές συμπεριφορές, συγκρούσεις αλλά και στοργικές σχέσεις μεταξύ των ζώων. Έτσι, αναίρεσε την πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μόνο είναι εντελώς ξεχωριστός από τα άλλα είδη.
Με πιο φιλοσοφικούς όρους, η «εργαλειακή σκέψη» είναι ένα σημάδι συμβολικής νοημοσύνης: δείχνει ότι το ον μπορεί να «δει» πέρα από το άμεσο, να φανταστεί μια ακολουθία ενεργειών και να δημιουργήσει λύση. Μέσα από το έργο της, λοιπόν, έθεσε ένα βαθύτερο ερώτημα: Αν οι χιμπατζήδες μοιράζονται τόσα πολλά μαζί μας όπως συναισθήματα, ευφυία, δημιουργία εργαλείων, κοινωνικούς δεσμούς, τότε τι είναι αυτό που μας καθορίζει ως «ανθρώπους»;
Η Jane Goodall με τον τρόπο αυτό, μας προσκαλεί να ξανασκεφτούμε την έννοια της ανθρωπιάς. Μας έδειξε ότι η ανθρωπιά δεν βρίσκεται μόνο στη σκέψη, στη λογική, στην τεχνολογία αλλά και στην πράξη, στη συμπόνοια και στην ευθύνη. Η ικανότητα να συναισθανθούμε τον άλλον, να φροντίσουμε τη φύση χωρίς άμεσο όφελος, να προστατεύσουμε το αδύναμο. Η Jane Goodall δεν μας έδειξε απλώς πώς ζουν οι χιμπατζήδες αλλά μας έμαθε να κοιτάμε μέσα μας με ένα βαθύτερο τρόπο. Μας θύμισε ότι η επιστήμη χωρίς ευσπλαχνία είναι άδεια κι ότι η πραγματική ανθρωπιά φαίνεται από τον τρόπο συμπεριφοράς μας στους πιο αδύναμους. Αν υπάρχει κάτι που θα μπορούσαμε να κρατήσουμε απ’ τη ζωή της είναι το να είμαστε περισσότερο ανθρώπινοι και λιγότερο αλαζόνες ως είδος.
