Από τη Βιολέττα-Ειρήνη Κουτσομπού, MA, MSc, Ψυχολόγος, Εκπαιδευτικός
Οι γιορτές συνδέονται πολιτισμικά με τη συνάθροιση της οικογένειας, τη συναισθηματική εγγύτητα και την αναβίωση κοινών παραδόσεων. Παράλληλα, αποτελούν μία από τις περιόδους όπου οι διαγενεακές συγκρούσεις γίνονται πιο έντονες και ορατές. Η «υποχρεωτική» συνύπαρξη παππούδων, γονέων και παιδιών στο ίδιο χρονικό και χωρικό πλαίσιο ενεργοποιεί διαφορετικά αξιακά συστήματα, ρόλους και προσδοκίες, δημιουργώντας ένταση που συχνά εκλαμβάνεται ως «προσωπική σύγκρουση» ενώ στην πραγματικότητα έχει βαθύτερες ρίζες. Από τη σκοπιά της οικογενειακής συστημικής θεωρίας, η οικογένεια θεωρείται ένα δυναμικό σύστημα αλληλεξαρτώμενων υποσυστημάτων, στο οποίο κάθε αλλαγή επηρεάζει το σύνολο. Οι γιορτές λειτουργούν ως «συναισθηματικοί καταλύτες», καθώς επαναφέρουν παλαιούς ρόλους και μοτίβα αλληλεπίδρασης, ακόμη και όταν τα μέλη της οικογένειας έχουν εξελιχθεί ή διαφοροποιηθεί στην ενήλικη ζωή τους. Οι παππούδες τείνουν να θέλουν τη διατήρηση της παράδοσης και της οικογενειακής συνοχής, οι γονείς συχνά βρίσκονται σε ρόλο διαμεσολαβητή το λιγότερο ενώ τα παιδιά εκφράζουν ανάγκη αυτονομίας και διαφορετικούς τρόπους επικοινωνίας. Η γενιά των παππούδων λειτουργεί συνήθως με βάση αξίες που σχετίζονται με τον σεβασμό στην ιεραρχία και τη συμμόρφωση στους οικογενειακούς κανόνες. Για πολλούς ηλικιωμένους η αμφισβήτηση παραδόσεων ή η «χαλαρότερη» στάση των νεότερων γενεών μπορεί να βιώνεται ως υποβάθμιση του ρόλου τους ή ακόμη και ως απόρριψη της ίδιας τους της ταυτότητας.
Οι γονείς, από την άλλη πλευρά, συχνά βιώνουν έντονη εσωτερική σύγκρουση.
Καλούνται να ισορροπήσουν ανάμεσα στις προσδοκίες της πατρικής τους οικογένειας και στις σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις που έχουν υιοθετήσει.
Ζητήματα όπως η πειθαρχία, η διατροφή, ο χρόνος οθόνης ή τα όρια των παιδιών συχνά μετατρέπονται σε πεδία σύγκρουσης, με τους γονείς να αισθάνονται ότι κρίνονται τόσο ως παιδιά όσο και ως γονεϊκές φιγούρες. Τα παιδιά, ιδιαίτερα κατά τη σχολική ηλικία και την εφηβεία, βρίσκονται σε φάση ενίσχυσης της προσωπικής τους ταυτότητας και της αυτονομίας. Η σύγκρουση γενεών κατά τις γιορτές δεν πρέπει να εκλαμβάνεται απαραίτητα ως δυσλειτουργία αλλά ως αναμενόμενο αποτέλεσμα της συνάντησης διαφορετικών αναπτυξιακών φάσεων, ιστορικών εμπειριών και αξιακών πλαισίων. Συχνά, η ένταση οξύνεται επειδή οι προσδοκίες παραμένουν άρρητες: οι παππούδες αναμένουν «όπως παλιά», οι γονείς «να πάνε όλα καλά» και τα παιδιά «να αντέξουν μέχρι να τελειώσει». Όταν δεν υπάρχει χώρος για διαπραγμάτευση και συναισθηματική έκφραση, η σύγκρουση εκδηλώνεται έμμεσα, μέσω ειρωνείας, σιωπής ή αυξημένης ευερεθιστότητας. Οι γιορτές συχνά επαναφέρουν παλιά συναισθήματα, ανεκπλήρωτες ανάγκες και οικογενειακά τραύματα που δεν έχουν επουλωθεί. Οικογενειακά πρόσωπα λειτουργούν ως «συναισθηματικά ερεθίσματα» που ενεργοποιούν παιδικούς ρόλους, ακόμα και στην ενήλικη ζωή. Έτσι, η σύγκρουση δεν αφορά μόνο το παρόν, αλλά και το παρελθόν που «ξαναζωντανεύει». Οι γιορτές δεν χρειάζεται να αποτελούν πεδίο επιβεβαίωσης «του σωστού τρόπου» αλλά ευκαιρία συνύπαρξης με αξιοπρέπεια και ψυχολογικά όρια.
Συμπερασματικά, η σύγκρουση γενεών στις γιορτές μπορεί να μετατραπεί σε ευκαιρία κατανόησης, επαναπροσδιορισμού ρόλων και ενίσχυσης της συναισθηματικής ωριμότητας όλων των μελών. Η συνύπαρξη διαφορετικών γενεών δεν απαιτεί ταύτιση αξιών αλλά αμοιβαία αναγνώριση και ψυχική ευελιξία.
Βιβλιογραφία
Arnett, J. J. (2021). Emerging adulthood: The winding road from the late teens through the twenties (3rd ed.). Oxford University Press.
Bengtson, V. L., & Roberts, R. E. L. (1991). Intergenerational solidarity in aging families: An example of formal theory construction. Journal of Marriage and the Family, 53(4), 856–870. https://doi.org/10.2307/
Bowen, M. (1978). Family therapy in clinical practice. New York: Jason Aronson.
Carr, A. (2012). Family therapy: Concepts, process and practice (4th ed.). Wiley Blackwell.
Conger, R. D., Schofield, T. J., & Neppl, T. K. (2012). Intergenerational continuity and discontinuity in harsh parenting. Parenting: Science and Practice, 12(2–3), 222–231. https://doi.org/10.1080/15295192.2012.683360
Fingerman, K. L., Huo, M., & Birditt, K. S. (2020). Mothers, fathers, daughters, and sons: Gender differences in adults’ intergenerational ties. Journal of Family Issues, 41(9), 1533–1558. https://doi.org/10.1177/0192513X19894369
Minuchin, S., Nichols, M. P., & Lee, W. Y. (2022). Assessing families and couples: From symptom to system. Routledge.
Nelson, S. K., Kushlev, K., & Lyubomirsky, S. (2014). The pains and pleasures of parenting. Psychological Bulletin, 140(3), 846–895.
Silverstein, M., & Giarrusso, R. (2012). Aging and family life: A decade review. Journal of Marriage and Family, 81(4), 1039–1058.
Walsh, F. (2016). Strengthening family resilience (4th ed.). New York: Guilford Press.
