Από τη Σύλβα Σαραφίδου, Ψυχολόγο, MSc, AKC, Υποψήφια Διδάκτορα
Η θεραπευτική πορεία στοχεύει στην αναγνώριση των δυσκολιών του ατόμου, τα αίτια αυτών, και στην αποτελεσματική αντιμετώπισή τους. Για την επίτευξη των σκοπών, ο θεραπευτής καλείται να κατανοήσει εις βάθος όλες τις πτυχές του ατόμου, και να διακρίνει τον πιο ταιριαστό τρόπο διαχείρισης και προώθησης της ευεξίας του θεραπευόμενου. Παρ’ ότι η διαδικασία μπορεί να γίνεται συχνά αντιληπτή ως ‘αφηρημένη’, στην ουσία βασίζεται σε εξακριβωμένες μεθόδους κατανόησης και αντιμετώπισης, οι οποίες έχουν προκύψει από χρόνια πολυποίκιλων ερευνών, που εγγυώνται την αποτελεσματικότητά τους. Για την επίτευξη αυτών των σκοπών εισάγεται η έννοια της αξιολόγησης στην ψυχοθεραπεία.
Η αξιολόγηση αποτελεί μία διαρκή και πολύπλευρη διαδικασία για τον θεραπευτή. Σκοπός της, όπως προαναφέρθηκε, είναι η κατανόηση του ατόμου και όλων των πτυχών του, η εστίαση στις δυσκολίες του (είτε αυτές είναι ‘συμπτώματα’ είτε διαγνώσιμη πάθηση), και η επιλογή τρόπου αντιμετώπισης (είτε θεραπευτικής προσέγγισης, είτε τεχνικών). Ο θεραπευτής χρησιμοποιεί ποσοτικές και ποιοτικές μεθόδους, με άμεσο ή έμμεσο τρόπο, και κινείται βάση των αποτελεσμάτων τους. Παρότι η λέξη μπορεί να παραπέμπει προς τα εκεί, η ίδια η διαδικασία δεν αποτελεί καμίας μορφής κρίση (ή κριτική) για το άτομο, παρά εκτιμάται δομημένα η ολότητά του.
Η αξιολόγηση ξεκινά από την αρχή της θεραπευτικής πορείας, και εκτυλίσσεται καθ’ όλη την πορεία της (ενώ είναι πιθανό να συνεχιστεί ακόμα και μετά το πέρας της), και ως διαδικασία είναι ταιριαστή για κάθε θεραπευόμενο ή κάθε πληθυσμό. Μέσα από την αξιολόγηση μπορούν να ελεγχθούν πολλές πτυχές του ατόμου και υποκατηγορίες αυτών: σωματοαισθητηριακές λειτουργίες, γνωστικές δεξιότητες και αντίληψη, συναισθηματική κατάσταση, συμπεριφοριστική λειτουργικότητα. Επιπλέον, μπορούν να ελεγχθούν συγκεκριμένες μεταβλητές της καθημερινότητας και του ατόμου, όπως η κοινωνικοποίηση, η ποιότητα ζωής, η επαγγελματική ικανοποίηση, και άλλα πολλά. Τέλος, η αξιολόγηση μπορεί να οδηγήσει σε διάγνωση ψυχιατρικών ή νευρολογικών παθήσεων. Έτσι ανάλογα το άτομο, το αίτημα και τις ανάγκες του, η αξιολόγηση εστιάζει σε διαφορετικές παραμέτρους.
Η αξιολόγηση μπορεί να διαδραματιστεί μέσω ποσοτικών ή ποιοτικών μεθόδων. Οι ποσοτικές μέθοδοι αναφέρονται σε συγκεκριμένες και σταθμισμένες (δηλαδή ελεγμένες σε μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων) δοκιμασίες. Παραδείγματα αποτελούν ερωτηματολόγια, ή νευροψυχολογικά τεστ- ανάλογα τον παράγονται που εξετάζεται. Οι ποιοτικές μέθοδοι συμπεριλαμβάνουν συνεντεύξεις, παρατηρήσεις, και ανοιχτές ερωτήσεις. Κάθε μέθοδος έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Οι ποσοτικές μέθοδοι υπερτερούν στην δομή και αξιοπιστία, καθώς χαρακτηρίζονται από αντικειμενικότητα, όμως ‘απλοποιούν’ μία κατάσταση (ένα σύμπτωμα, μία πάθηση, ένα άτομο συνολικά) σε ένα τελικό σκορ, και στερούνται το προσωποκεντρικό στοιχείο. Από την άλλη οι ποιοτικές μέθοδοι υπερτερούν στην ολιστική κατανόηση και την πιο ανθρωπιστική προσέγγιση, μα χαρακτηρίζονται από υποκειμενικότητα, κάτι που μειώνει την εγκυρότητά τους.
Έτσι, μία ιδανική αξιολόγηση συμπεριλαμβάνει και τις δύο μεθόδους. Λήψη πλήρους ιστορικού, αρχικές συζητήσεις γνωριμίας που δίνουν βασικές πληροφορίες και η ‘εντύπωση’ του θεραπευτή (πάντα βασισμένη σε δεδομένα, όχι αόριστη ‘άποψη’), συνδυαστικά με ερωτηματολόγια και τεστ μπορούν να αναδείξουν το πρόβλημα πολύ συγκεκριμένα, και την δίοδο ‘λύσης’ αυτού. Παράλληλα, η αξιολόγηση μπορεί να εξελιχθεί άμεσα (μέσα από στοχευμένες μεθόδους) ή έμμεσα (μέσα από τις παρατηρήσεις του θεραπευτή). Επιπλέον, μία ιδανική αξιολόγηση δεν είναι ‘συμπαγής’.
Ο θεραπευτής συλλέγει πληροφορίες στην αρχή, μα και σε όλη την πορεία τόσο ώστε να διευρύνει την δική του κατανόηση, όσο και ώστε να ελέγχει την πορεία και την αποτελεσματικότητα της θεραπείας.
Τέλος, τα αποτελέσματα που προκύπτουν δεν είναι ‘κρυφά’ από τον θεραπευόμενο- αντιθέτως. Ο θεραπευτής είτε άμεσα είτε έμμεσα μοιράζεται με το άτομο τα ευρήματα: τι χρήζει διαχείρισης, και πως- με σκοπό την πρόοδο της διαδικασίας.
Καταληκτικά, η διαδικασία της αξιολόγησης στην θεραπευτική πορεία αποτελεί ένα σίγουρο μέσο κατανόησης και προώθησης της ευεξίας του ατόμου. Συχνά οι θεραπευόμενοι ‘τρομάζουν’ σκεπτόμενοι πως θα ‘αξιολογηθούν’ από ειδικό ψυχικής υγείας, μα μέσα από μία εκτίμηση θα μπορέσουν να αναγνωρίσουν τις δυσκολίες τους πραγματιστικά και να τις διαχειριστούν αποτελεσματικά.
Βιβλιογραφία
Κοσμίδου, Μ., (2008). Κλινική Νευροψυχολογική Εκτίμηση, Αθήνα, Εκδόσεις Παρισιανού
Ρούσση, Π., Σταλίκας, Α., Τριλίβα, Σ., (2012). Τα Ψυχομετρικά Εργαλεία στην Ελλάδα, Αθήνα, Εκδόσεις Πεδίο
Howieson, D., B., Lezak, M., D., Loring, D., W., (2012). Νευροψυχολογική Εκτίμηση, Αθήνα, Εκδόσεις Gotsis
