Από τη Βιολέττα-Ειρήνη Κουτσομπού, MBPsS, BA, MA, MSc Psychology
Η ανάγκη μας για επικοινωνία και κοινωνική αλληλεπίδραση μας αναγκάζει από νωρίς στη ζωή να προσπαθούμε να αναπτύξουμε ένα αφηρημένο σύστημα συμβόλων, το οποίο μας δίνει τη δυνατότητα να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο που μας περιβάλλει, να σκεφτόμαστε, να εκφράζουμε τις ανάγκες μας, τις ιδέες μας. Το σύστημα αυτό ονομάζεται γλώσσα (Βογινδρούκας & Sherratt, 2020). Η ανάπτυξη της γλώσσας είναι μια εξελικτική διαδικασία, που ξεκινάει ήδη από τη βρεφική ηλικία. Η κατάκτηση της γλώσσας, αν και φαντάζει εύκολο έργο, στην πραγματικότητα αποτελεί μια εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία.
Πρώτη προϋπόθεση για την ομαλή γλωσσική ανάπτυξη είναι να εκτεθεί το παιδί από νωρίς στη γλώσσα (Πρωτόπαπας, 2008). Η Mary Catherine Bateson (Μπουρμπάκη, 2016) μέσα από τις παρατηρήσεις που έκανε στην μητέρα και το βρέφος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι από πολύ νωρίς ανάμεσα τους αναπτύσσεται μια συμπεριφορά που την ονόμασε «πρωτοσυνομιλία». Παρατήρησε ότι η μητέρα και το βρέφος προσπαθούν να διατηρήσουν ένα συγκριμένο πρότυπο ομιλίας, η οποία αποτελείται από προσφωνήσεις και απαντήσεις.
Η μητρική ομιλία προσαρμόζεται στο παιδί απ’ την αρχή της ζωής του και περιγράφεται ως διαισθητική μητρική ομιλία (ΔΜΟ).
Ο όρος «διαισθητική» χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει ότι πρόκειται για μια αυθόρμητη συμπεριφορά, η οποία δεν απαιτεί σκέψη ή συνειδητή προετοιμασία αλλά πηγάζει από έμφυτα κίνητρα. Η ΔΜΟ αναδύεται στα πλαίσια των πρώτων συνομιλιών μητέρας-βρέφους και αποτελεί ενστικτώδη συμπεριφορά (Παπαηλιού, 2005˙ Χατζηιωαννίδου, 2009). Το κυριότερο χαρακτηριστικό της είναι ο συναισθηματικός τόνος, ο οποίος προσελκύει την προσοχή του βρέφους στην πηγή του γλωσσικού ερεθίσματος, θέτοντας τα θεμέλια για την ανάπτυξη της ικανότητας επεξεργασίας της γλώσσας (Τζερτζεμέλη, 2017). Η ΔΜΟ αποτελεί μέσο έκφρασης έτσι ενισχύει την διαπροσωπική αλληλεπίδραση και συνεπώς την εκμάθηση της γλώσσας.
Οι διαταραχές στη γλώσσα στον αυτισμό μπορεί να είναι η δυσκολία στην σύνταξη προτάσεων, η δυσκολία στην αφηγηματική ικανότητα και στην κατανόηση αφηγηματικού λόγου, η δυσκολία στη συζήτηση, η δυσκολία στην κατανόηση υπονοουμένων, χιούμορ και μεταφορών, η δυσκολία στην κατανόηση των προσωδιακών στοιχείων της ομιλίας, η δυσκολία επεξεργασίας των λεκτικών ερεθισμάτων, η εξαγωγή συμπερασμάτων και τέλος, η δυσκολία της χρήσης της γλώσσας σύμφωνα με το κοινωνικό πλάισιο και την κοινωνική κατάσταση (Βογινδρούκας & Sherratt, 2020).
Η ανάπτυξη της επικοινωνίας στα παιδιά με αυτισμό ακολουθεί την ίδια πορεία με την ανάπτυξη των τυπικά αναπτυσσόμενων παιδιών αλλά εμποδίζεται με πολλούς τρόπους σε διαφορετικά αναπτυξιακά στάδια, επηρεαζόμενη από τη νοητική δυνατότητα των παιδιών και τον βαθμό της αυτιστικής τους διαταραχής. Οι μητέρες των παιδιών με αυτισμό ανταποκρίνονται και επικοινωνούν μαζί τους με βάση τις ικανότητες τους (Konstantareas, et. al.,1988). Επιπροσθέτως, έχει παρατηρηθεί ότι η γλώσσα που χρησιμοποιείται από τους γονείς στα αυτιστικά παιδιά τους δεν ήταν ελλιπής.
Η μητέρα, σύμφωνα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες του παιδιού, προσαρμόζεται και βρίσκει ένα κώδικα επικοινωνίας μαζί του. Σε αρχικά στάδια, ίσως υπάρχουν δυσκολίες, αργότερα όμως η σχέση χτίζεται ανάλογα με τις ανάγκες του παιδιού (Μπουρμπάκη, 2016). Η επικοινωνία εξελίσσεται και εγκαθιδρύονται οι ρυθμοί της επικοινωνιακής σχέσης μητέρας – παιδιού είτε το παιδί αναπτύσσεται τυπικά είτε όχι.
Πηγές
Βογινδρούκας, Ιωάννης &Sherratt, David (2020). Υποστηρίζοντας την εξέλιξη παιδιών με αυτισμό. Οδηγός εκπαίδευσης παιδιών με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη εκδόσεις Α.Ε.
Konstantareas, M.M., Zajdeman, H., Homatidis, S. et al. (1988). Maternal speech to verbal and higher functioning versus nonverbal and lower functioning autistic children. J Autism Dev Disord 18, 647–656 https://doi.org/10.1007/BF02211882
Μπουρμπάκη, Καλλιόπη (2016). Η ομιλία των μητέρων σε παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές. Πανεπιστήμιο Αιγαίου. http://hdl.handle.net/11610/17819
Παπαηλιού, Φ. Χ. (2005). Η ανάπτυξη της γλώσσας: Θεωρητικές προσεγγίσεις και ερευνητικά δεδομένα από την τυπική και αποκλίνουσα γλωσσική συμπεριφορά. Αθήνα: Παπαζήση.
Πρωτόπαπας, Α. Χ. (2008). Η ανάπτυξη της αντίληψης της ομιλίας. Στο Δ. Νικολόπουλος (Επιμ.), Γλωσσική Ανάπτυξη και Διαταραχές (σσ. 67-133). Αθήνα: Τόπος.
Τζερτζεμέλη, Άρτεμις (2017). Τυπική Γλωσσική Ανάπτυξη και Καθυστέρηση Λόγου και Ομιλίας: Έγκαιρη Διάγνωση και Πρώιμη Παρέμβαση.ΤΕΙ Πελοποννήσου. http://nestor.teipel.gr/xmlui/bitstream/handle/
Χατζηιωαννίδου, Ε. (2009). Η επικοινωνία του βρέφους με ένα ανθρώπινο πρόσωπο διαμέσου της τηλεόρασης. (Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης). Ανακτήθηκε 22 Φεβρουαρίου, 2017, από http://ikee.lib.auth.gr/record/122459/files/vanta.pdf
