Ο Erik Erikson ήταν Γερμανός ψυχαναλυτής και αναπτυξιακός ψυχολόγος που εισήγαγε μια από τις πιο επιδραστικές θεωρίες της ψυχολογίας: τη θεωρία των ψυχοκοινωνικών σταδίων ανάπτυξης. Σύμφωνα με τον ίδιο, η ανάπτυξη της προσωπικότητας δεν σταματά στην παιδική ηλικία — συνεχίζεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής.
Η θεωρία του βασίζεται στην ιδέα ότι η κάθε φάση της ζωής περιλαμβάνει μια κρίση – ένα ψυχοκοινωνικό δίλημμα που ο άνθρωπος καλείται να διαχειριστεί. Αν η κρίση επιλυθεί θετικά, οδηγεί σε ενδυνάμωση της ταυτότητας. Αν όχι, αφήνει κενά που μπορεί να επηρεάσουν τις επόμενες φάσεις.
Ακολουθούν τα οκτώ στάδια που πρότεινε:
- Βρεφική ηλικία (0-1 έτους): Εμπιστοσύνη vs. Δυσαπιστία
Το βρέφος εξαρτάται πλήρως από τους φροντιστές του. Αν οι ανάγκες του καλύπτονται με συνέπεια και ζεστασιά, χτίζει βασική εμπιστοσύνη προς τον κόσμο. Αν όχι, αρχίζει να βλέπει τον κόσμο ως απρόβλεπτο και απειλητικό.
➡ Αν επιλυθεί θετικά: Αναπτύσσεται το αίσθημα της ασφάλειας.
➡ Αν όχι: Γεννιέται η δυσκολία στις σχέσεις και η μόνιμη καχυποψία.
- Πρώιμη παιδική ηλικία (1-3 ετών): Αυτονομία vs. Ντροπή και Αμφιβολία
Το παιδί αρχίζει να περπατά, να μιλά, να επιδιώκει να κάνει πράγματα μόνο του. Αν ενθαρρυνθεί, αποκτά αίσθηση ανεξαρτησίας. Αν επικριθεί ή ελεγχθεί υπερβολικά, αναπτύσσει ντροπή και αμφιβολία για τις ικανότητές του.
➡ Αν επιλυθεί θετικά: Χτίζεται η αυτοπεποίθηση.
➡ Αν όχι: Εμφανίζεται φόβος αποτυχίας και εξάρτηση.
- Παιδική ηλικία (3-6 ετών): Πρωτοβουλία vs. Ενοχή
Το παιδί αρχίζει να εξερευνά ενεργά το περιβάλλον του, να παίρνει πρωτοβουλίες στο παιχνίδι και στη δράση. Αν αποθαρρυνθεί ή τιμωρηθεί για την αυθόρμητη συμπεριφορά του, νιώθει ενοχή.
➡ Αν επιλυθεί θετικά: Καλλιεργείται η δημιουργικότητα και η ηγετική στάση.
➡ Αν όχι: Αναστέλλεται η αυθόρμητη έκφραση.
- Σχολική ηλικία (6-12 ετών): Εργατικότητα vs. Κατωτερότητα
Το παιδί αναπτύσσει δεξιότητες, μπαίνει σε κοινωνικές δομές, συγκρίνεται με συνομηλίκους. Η ενίσχυση της προσπάθειας του δίνει την αίσθηση ικανότητας. Αντιθέτως, η υποτίμηση οδηγεί σε αισθήματα κατωτερότητας.
➡ Αν επιλυθεί θετικά: Αναδύεται η αίσθηση του «είμαι ικανός».
➡ Αν όχι: Εμφανίζεται αποθάρρυνση και χαμηλή αυτοεκτίμηση.
- Εφηβεία (12-18 ετών): Ταυτότητα vs. Σύγχυση ρόλων
Ο έφηβος προσπαθεί να απαντήσει στο βασικό ερώτημα: «Ποιος είμαι;». Πειραματίζεται με ρόλους, ιδεολογίες, ταυτότητες φύλου και κοινωνικά πλαίσια. Αν δεν βρει σαφείς απαντήσεις, μπαίνει σε φάση σύγχυσης και αποπροσανατολισμού.
➡ Αν επιλυθεί θετικά: Διαμορφώνεται σταθερή ταυτότητα.
➡ Αν όχι: Υπάρχει αστάθεια και δυσκολία στις δεσμεύσεις.
- Νεαρή ενήλικη ζωή (18-35 ετών): Οικειότητα vs. Μοναξιά
Η πρόκληση είναι να δημιουργηθούν βαθιές, ειλικρινείς σχέσεις. Όσοι έχουν αποκτήσει σταθερή ταυτότητα, μπορούν να σχετιστούν ουσιαστικά. Διαφορετικά, υπάρχει φόβος οικειότητας και απομόνωση.
➡ Αν επιλυθεί θετικά: Αναπτύσσεται συναισθηματική σύνδεση.
➡ Αν όχι: Μπορεί να κυριαρχήσει η μοναξιά και η αποστασιοποίηση.
- Μέση ενήλικη ζωή (35-65 ετών): Παραγωγικότητα vs. Στασιμότητα
Το άτομο αναζητά να αφήσει ένα αποτύπωμα: μέσα από εργασία, δημιουργία, ανατροφή, κοινωνική προσφορά. Αν δεν το πετύχει, μπορεί να βυθιστεί σε αίσθημα ματαιότητας.
➡ Αν επιλυθεί θετικά: Έρχεται η αίσθηση προσφοράς και νοήματος.
➡ Αν όχι: Επικρατεί η στασιμότητα και ο εγωκεντρισμός.
- Ώριμη ηλικία (65+ ετών): Ακεραιότητα εγώ vs. Απόγνωση
Το άτομο κοιτάζει πίσω τη ζωή του. Αν την αποδεχτεί με όλα της τα λάθη και επιτυχίες, νιώθει πληρότητα. Αν όχι, κυριαρχεί η απόγνωση, ο φόβος του θανάτου και η αίσθηση χαμένων ευκαιριών.
➡ Αν επιλυθεί θετικά: Αναδύεται η σοφία.
➡ Αν όχι: Υπάρχει εσωτερικός πόνος και μη αποδοχή.
Γιατί έχει σημασία αυτή η θεωρία σήμερα;
Η θεωρία του Erikson προσφέρει έναν χάρτη που βοηθά να κατανοήσουμε τις κρίσεις και τα ζητήματα κάθε φάσης ζωής, τόσο στη δική μας πορεία όσο και σε όσους συνοδεύουμε θεραπευτικά. Μας υπενθυμίζει ότι η ψυχική ανάπτυξη δεν είναι μια ευθεία γραμμή, αλλά ένας δια βίου κύκλος προσαρμογής, αποδοχής και ωρίμανσης.
Η κατανόηση αυτών των σταδίων δεν είναι απλώς θεωρία – είναι πρακτικό εργαλείο για δουλειά με την ταυτότητα, τις σχέσεις, τις απώλειες και τις μεταβάσεις.
Από την ομάδα Ψυχο-γραφήματα
