Το άλλο άκρο της υγιεινής διατροφής: Ορθορεξία

Από τη Βαλέρια Κιλαμπέρια, Ψυχολόγο MSc., ABA Practitioner
Οι επαγγελματίες της υγείας διεξάγουν ολοένα και περισσότερες μελέτες για έναν υγιεινό τρόπο ζωής, με κύριο στόχο την  προαγωγή της υγείας και την πρόληψη ασθενειών. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μας κατακλύζουν καθημερινά με πληροφορίες σχετικές με την υγιή διαβίωση, με αποτέλεσμα την αύξηση της ευαισθητοποίησης για την υγιεινή διατροφή. Παρ’ όλα αυτά, αν και η συνειδητοποίηση για έναν υγιεινό τρόπο ζωής φαίνεται να επιφέρει θετικά αποτελέσματα, υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που πιέζουν τον εαυτό τους πολύ σκληρά για να το επιτύχουν.
Οι διατροφικές διαταραχές της εποχής μας, η ανορεξία και η νευρική βουλιμία είναι πλέον ευρέως γνωστές. Εκείνη που δεν είναι τόσο γνωστή, είναι η ορθορεξία.
Ένας γιατρός από το Κολοράντο, ο Steven Bratman, το 1997 περιέγραψε μια νέα διατροφική διαταραχή και την ονόμασε ορθορεξία. Ο όρος ορθορεξία προήλθε από τη λατινική λέξη orthos που σημαίνει σωστό και orexis που σημαίνει πείνα ή όρεξη. O Bratman ορίζει την ορθορεξία ως καθήλωση της σωστής διατροφής. Ο όρος αυτός τώρα χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια εμμονή με την υγεία και τη σωστή διατροφή (Evilly, 2001; Mathieu, 2005).
Περιγράφεται, επίσης, ως μια καταναγκαστική συμπεριφορά του ατόμου να τρώει υγιεινά, αγνά, βιολογικά τρόφιμα. Η υγιεινή διατροφή μπορεί να οριστεί ως ορθορεξία, όταν ένα άτομο υποβάλλει τον εαυτό του/της σε αυστηρούς διατροφικούς περιορισμούς που παράγουν υποσιτισμό, κοινωνική απομόνωση, και φέρει αρνητικές επιπτώσεις στις καθημερινές δραστηριότητες (Borgida, 2011).
Γιατί να γίνω ορθορεκτικός/ή;
Η εμφάνιση αυτής της διαταραχής φαίνεται να υποκινείται όχι μόνο από την επιθυμία ενός υγιεινού τρόπου ζωής, αλλά υπάρχουν και άλλα κίνητρα, όπως καταναγκασμός για πλήρη έλεγχο, απόδραση από τους φόβους, βελτίωση της αυτοεκτίμησης, αναζήτηση για πνευματικότητα¹ μέσω της διατροφής, καθώς και χρήση των τροφίμων για τη δημιουργία μιας ταυτότητας.
Χαρακτηριστικά της Ψυχογενούς Ορθορεξίας
Οι άνθρωποι που πάσχουν από ορθορεξία αποκλείουν από τη διατροφή τους τα τρόφιμα που νομίζουν ότι είναι “ακάθαρτα” διότι ενδέχεται να περιέχουν ζιζανιοκτόνα, φυτοφάρμακα ή τεχνητά πρόσθετα, όπως χρωστικές ή αρωματικές ουσίες ή οποιοδήποτε άλλο συστατικό που χρησιμοποιείται στην επεξεργασία τροφίμων που είναι ύποπτο.
Αυτοί οι άνθρωποι, επίσης, ανησυχούν υπερβολικά για την επεξεργασία των τροφίμων. Λόγω αυτών των εμμονών, οι ορθορεκτικοί τείνουν να παραμελούν τις κοινωνικές σχέσεις και να γίνονται δυσάρεστοι, ενώ η έντονη εμμονή με τη διατροφή όλο και αυξάνεται.
Η περιοριστική δίαιτα μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική απώλεια βάρους, διατροφικές ανισορροπίες, ελλείψεις και, σε ακραίες περιπτώσεις, ακόμη και στο θάνατο (Anderluh MB et al, 2003).
Μήπως υποφέρω από Ορθορεξία;
Εξετάστε τις ακόλουθες ερωτήσεις. Σε περισσότερες ερωτήσεις αν απαντήσετε «ναι», το πιο πιθανό είναι να υποφέρετε από ορθορεξία και χρειάζεται περαιτέρω εξέταση και αξιολόγηση από γιατρό.
–        Θα επιθυμούσατε περιστασιακά να μπορείτε απλά να τρώτε και να μην ανησυχείτε για την ποιότητα των τροφίμων;
–        Έχετε επιθυμήσει ποτέ να μπορούσατε να ξοδεύετε λιγότερο χρόνο για τρόφιμα και περισσότερο χρόνο για ζωή και διασκέδαση;
–        Σας φαίνεται πέραν των ικανοτήτων σας να φάτε ένα γεύμα που έχει παρασκευασθεί με αγάπη από κάποιον άλλο – ένα μόνο γεύμα – και να μην προσπαθήσετε να ελέγξετε την ποιότητα, το τρόπο παρασκεύης ή τα συστατικά;
–        Αναζητάτε διαρκώς αφορμές για να χαρακτηρίσετε ένα τρόφιμο ως ανθυγιεινό;
–        Η αγάπη, η χαρά, το παιχνίδι και η δημιουργικότητα περνούν σε δεύτερη μοίρα για χάρη ακολουθίας της τέλειας δίαιτας;
–        Αισθάνεστε ενοχή ή αυτο-απέχθεια όταν παρεκκλίνετε από τη διατροφή σας;
–        Αισθάνεστε ότι έχετε τον έλεγχο όταν κολλάτε με τη “σωστή” δίαιτα;
–        Έχετε θέσει τον εαυτό σας σε ένα θρεπτικό βάθρο και αναρωτιέστε πώς οι άλλοι μπορούν να τρώνε τα τρόφιμα που τρώνε;
 
Είναι ανθυγιεινό να ακολουθώ μια υγιεινή διατροφή;
Αν ακολουθείτε μια υγιεινή διατροφή δεν σημαίνει ότι είστε και ορθορεκτικός/ήει , και σε καμία περίπτωση δεν είναι λάθος να τρώμε υγιεινό φαγητό. Όλη αυτή η ενασχόληση, όμως, γίνεται προβληματικά αν 1) η διατροφή σας καταλαμβάνει υπερβολικά μεγάλο ποσοστό του χρόνου και της προσοχής σας, 2) αποκλίνοντας από τη διατροφή σας νιώθετε ενοχή και αυτο-απέχθεια, και/ή 3) χρησιμοποιείτε τη διατροφή σας για να αποφύγετε τα προβλήματα της ζωής σας και αυτό σας αφήνει απομονωμένο/η και μόνο/η.
Ποια είναι η θεραπεία για την Ορθορεξία;
Η κοινωνία προωθεί τόσο πολύ την υγιεινή διατροφή και το αδύνατο σώμα, ώστε να είναι δύσκολο για πολλούς να συνειδητοποιήσουν πόσο προβληματική μπορεί να γίνει αυτή η συμπεριφορά. Ακόμη πιο δύσκολο γίνεται όταν το πρόσωπο που ακολουθεί την υγιεινή διατροφή, κρύβεται πίσω από τη σκέψη ότι απλά τρώει καλά (και ότι οι άλλοι δεν τρώνε σωστά).
Τη θεραπεία περιπλέκει περαιτέρω το γεγονός, ότι τα κίνητρα πίσω από την ορθορεξία είναι πολύπλευρα. Το άτομο με ορθορεξία πρώτα θα πρέπει να ομολογήσει ότι υπάρχει πρόβλημα και μετά να προσδιορίσει τι προκάλεσε αυτή την εμμονή. Αυτό το άτομο θα πρέπει επίσης να γίνει πιο ευέλικτο και λιγότερο δογματικό σε σχέση με το φαγητό. Η διευθέτηση συναισθηματικών ζητημάτων θα κάνουν τη μετάβαση στη φυσιολογική κατανάλωση φαγητού ευκολότερη.
Η θεραπεία μπορεί να απαιτήσει επαγγελματική βοήθεια. Ένας επαγγελματίας με ειδίκευση στη θεραπεία των διατροφικών διαταραχών είναι η καλύτερη επιλογή.
Ανάρρωση
Εκείνοι που θα καταπολεμήσουν την ορθορεξία θα εξακολουθούν να τρώνε υγιεινά, αλλά θα υπάρξει μια διαφορετική αντίληψη του τι είναι η υγιεινή διατροφή. Θα συνειδητοποιήσουν ότι τα τρόφιμα δεν θα τους κάνουν καλύτερο άνθρωπο και ότι το να βασίζονται στην ποιότητα της διατροφής τους είναι παράλογο. Η ταυτότητά τους θα περάσει από «το πρόσωπο που τρώει υγιεινά τρόφιμα” σε ένα ευρύτερο ορισμό του ποιος είναι – ένα πρόσωπο που αγαπά, εργάζεται και διασκεδάζει. Θα διαπιστώσουν ότι, ενώ τα τρόφιμα είναι σημαντικά, είναι μια μικρή πτυχή της ζωής, και ότι συχνά άλλα πράγματα είναι πιο σημαντικά.
 
Διαβάστε επίσης: «Τι είναι η ψυχογενής ορθορεξία;»
 
Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
Anderluh, MB., Tchanturia, K., Rabe-Hesketh, S., Treasure, J. (2003). Childhood obsessive-compulsive personality traits in adult women with eating disorders: Defining a broader eating disorder phenotype. American Journal of Psychiatry;160:242–7.
Borgida, A. (2011). In Sickness and In Health: Orthorexia Nervosa, the Study of Obsessive Healthy Eating. Clinical Dissertation for the Degree of Doctor of Psychology at the California School of Professional Psychology San Francisco Campus, Alliant International University. 1 – 12
Evilly, Claire Mac. (2001). The Price of Perfection. British Nutrition Foundation Nutrition Bulletin.  26: 275-276.
Mathieu, J. (2005). What is Orthorexia? Journal of the American Dietetic Association. (105) 10: 1510-1512.
 
¹ Πνευματικότητα είναι όποια διαδικασία καθορίζει και αναπτύσσει το πνεύμα του κάθε ατόμου. Αυτές οι διαδικασίες περιλαμβάνουν: την πίστη σε μια δύναμη μεγαλύτερη από τον εαυτό μας, την αίσθηση της αλληλεξάρτησης με όλα τα ζωντανά πλάσματα, την ανάπτυξη της προσωπικότητάς μας και τη συνειδητοποίηση του σκοπού και του νοήματος της ζωής μας.