Εκδηλώσεις

Στις εισαγωγικές διαλέξεις για την ψυχανάλυση (1915-1917), ο Freud γράφει «Δεν γνωρίζετε ότι όλες οι παρεκτροπές και υπερβάσεις που ονειρευόμαστε τη νύχτα διαπράττονται καθημερινά στην πραγματική ζωή από ανθρώπους σε εγρήγορση; Τι άλλο κάνει εδώ η ψυχανάλυση εκτός από το να επιβεβαιώνει την παλαιά ρήση του Πλάτωνα, ότι οι καλοί είναι εκείνοι που αρκούνται να ονειρεύονται αυτό που οι άλλοι, οι κακοί, κάνουν στην πράξη;». Το απόσπασμα αυτό, γραμμένο την εποχή που ο «μεγάλος πόλεμος καταστρέφει την Ευρώπη», που η ωμή βία και η απώλεια κυριαρχούν, εμφατικά αναδεικνύει ζεύγη αντιθέτων «καλοί-κακοί, ύπνος-εγρήγορση, ονειρεύεσθαι-πράττειν». Εστιάζοντας στο τελευταίο, το οποίο αναφέρεται στην αντίθεση αλλά και τη σχέση ανάμεσα στο «ονειρεύεσθαι» και το «πράττειν», οι εξελίξεις στην ψυχαναλυτική σκέψη και εργασία τα χρόνια που θα ακολουθήσουν, θα εμπλουτίσουν και θα μεταλλάξουν τις δύο έννοιες, θέτοντας τες σε μια δημιουργική συνομιλία.

Ο προστάτης του ύπνου, το όνειρο, απετέλεσε από την αρχή, από το γενέθλιο για την ψυχανάλυση κείμενο του 1900, τον βασιλικό δρόμο για το ασυνείδητο. Είναι ένας δρόμος που απαιτεί τη δυνατότητα του υποκειμένου για ψυχική επεξεργασία ώστε το ασυνείδητο να γίνει συνειδητό, ενώ σκοπός του ονείρου είναι η εκπλήρωση της επιθυμίας, στο πλαίσιο της πρώτης θεωρίας των ενορμήσεων. Είναι ενδιαφέρον ότι αργότερα πάλι το όνειρο -μέσω της ύπαρξης των τραυματικών ονείρων- θα συνεισφέρει στην ανακάλυψη ενός άλλου δρόμου, αυτού προς την ενόρμηση του θανάτου και τον καταναγκασμό της επανάληψης, στη δεύτερη θεωρία των ενορμήσεων.

Το «πράττειν» (agieren) θα απασχολήσει τον Freud εξαιτίας μιας «αποτυχημένης» θεραπείας, στην προσπάθεια να κατανοήσει την διακοπή από τη νεαρή Ντόρα της ανάλυσης μαζί του. Θα το συνδέσει με τη μεταβίβαση και θα το ορίσει εξαρχής με έναν αντιθετικό τρόπο: «πράττειν» αντί «ενθυμείσθαι». Μια ακόμη αντιθετική σύνδεση του «πράττειν» είναι με το «σκέπτεσθαι», εφόσον το δεύτερο έχει χαρακτηριστικά που καθιστούν το ψυχικό όργανο ικανό να ανεχθεί μια αυξημένη τάση των ερεθισμών και να αναβάλλει την εκφόρτιση τους σε πράξη (1911). Σε αυτό το πλαίσιο οι σκέψεις διατηρούν μια διάσταση πράξης ή αλλιώς «η πράξη καθιστά το σκέπτεσθαι πιθανόν» (Grinberg, 1987), προφανώς εκ των υστέρων.

Ο Bion με την εργασία του ως προς το «σκέπτεσθαι» και το «ονειρεύεσθαι» θα οδηγήσει σε καινούργιους τρόπους κατανόησης της λειτουργίας του ψυχισμού, αλλά και της σχέσης με το αντικείμενο μέσω του μοντέλου του περιέχοντος-περιεχομένου και της σημασίας της μητρικής ονειροπόλησης και κατ’ αντιστοιχία της ονειροπόλησης του/της αναλυτή/τριας. Μόνο η δυνατότητα για λειτουργία α επιτρέπει στο υποκείμενο τη μετατροπή των αισθητηριακών εντυπώσεων σε στοιχεία α, αν η λειτουργία α αποτύχει τότε ο/η ασθενής δεν μπορεί να ονειρευτεί. Όμως περιέχουν όλα τα όνειρα στοιχεία α ή μπορεί κάποια όνειρα να σκοπεύουν στην εκκένωση ανεπεξέργαστων στοιχείων β, όπως συχνά συμβαίνει με σοβαρά διαταραγμένους/νες ασθενείς; Μπορούμε να βλέπουμε όνειρα, χωρίς να έχουμε τη δυνατότητα του «ονειρεύεσθαι»; Και η διάκριση «ύπνος-εγρήγορση» πόσο σαφής είναι; Η ιδέα του Bion ότι ονειρευόμαστε τόσο στον ύπνο όσο και στην εγρήγορση θα αποκαταστήσει μια συνέχεια. Όταν έχουμε ασθενείς με «διακοπτόμενα όνειρα» και «όνειρα που δεν τα έχουν ονειρευτεί» τότε είναι η αναλυτική λειτουργία, που εντός της συνεδρίας θα προσπαθήσει να οδηγήσει στο «ονειρεύεσθαι», δηλαδή στην ασυνείδητη και συνειδητή ψυχολογική επεξεργασία της συναισθηματικής εμπειρίας του αναλυτικού ζεύγους (Ogden, 2005).

Στην εξέλιξη της ψυχαναλυτικής σκέψης η απόδοση στην έννοια της προβλητικής ταύτισης μιας επικοινωνιακής διάστασης και η κατανόηση των φαινομένων της αναλυτικής συνεδρίας ως από κοινού δημιουργίες του θεραπευτικού ζεύγους θα διευρύνουν την έννοια του «πράττειν». Τις τελευταίες δεκαετίες η έννοια της διαδραμάτισης (enactment) θα διευρύνει έτι περαιτέρω τον ορισμό του «πράττειν» ως προς το περιεχόμενο -περιλαμβάνοντας ακόμη και στοιχεία της λεκτικής επικοινωνίας αν χρησιμοποιούνται με αυτό τον τρόπο-, ως προς την προέλευση και τον σκοπό, ενώ θα εστιάσει όχι στην αποφυγή του αλλά στη δυνατότητα νοηματοδότησης του ασυνείδητου περιεχομένου του. Η αναπόφευκτη συμμετοχή του/της αναλυτή/τριας και οι αμοιβαίες διαδραματίσεις, που λαμβάνουν χώρα στην αναλυτική συνάντηση, απαιτούν μια συνεχή προσπάθεια ώστε να γίνονται αντιληπτές, να εμπεριέχονται και να νοηματοδοτούνται. Η ασυνείδητη αλληλεπίδραση των δύο υποκειμένων της ψυχανάλυσης εντός του αναλυτικού πεδίου θα δημιουργήσει τον αναλυτικό τρίτο, που θα αποκτά και θα χάνει την ικανότητα του ονειρεύεσθαι, που θα διαδραματίζει, αλλά και θα αποδίδει νόημα.

Η ψυχαναλυτική κατανόηση του «ονειρεύεσθαι» και του «πράττειν» έχει μια μακρά διαδρομή, κατά τη διάρκεια της οποίας εμπλουτίζεται και επεκτείνεται ως προς τη σημασία τους, αλλά και την πηγή προέλευσης τους περιλαμβάνοντας πια και τα δυο υποκείμενα του αναλυτικού ζεύγους. Διαδρομή παράλληλη με αυτήν της αλλαγής του ρόλου του/της αναλυτή/τριας από μια λευκή οθόνη, σε συμμετέχοντα/ουσα παρατηρητή/τρια και ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Σε μια δύσκολη εποχή, που μια πανδημία και ένας άλλος πόλεμος ρίχνουν βαριά τη σκιά τους πάνω μας, θεωρούμε ότι η συζήτηση για τις δύο αυτές έννοιες είναι ακόμη πιο σύνθετη. Σας καλούμε, λοιπόν, στο XVIII Συμπόσιο της Ελληνικής Εταιρείας Ψυχανάλυσης και Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας να βρεθούμε από κοντά, να σκεφτούμε μαζί και να συνομιλήσουμε δημιουργικά.

Χαρά Καραμανωλάκη
Πρόεδρος της ΕΕΨΨ

5 - 7 Μαΐου 2023

Ίδρυμα Ευγενίδου (Πλανητάριο, Λ. Συγγρού 387, Π. Φάληρο)

Για περισσότερες πληροφορίες δείτε την Ανακοίνωση

Δείτε το Πρόγραμμα

Επίσημη ιστοσελίδα