Από τον Γιώργο Ρίζο, Δρ Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Στρασβούργου, υπεύθυνο Ε.Ε.Φ.Ψ. και Ψ/θ
Η Φιλοσοφία ήταν πάντα μία “ελιτίστικη” πνευματική δραστηριότητα του ανθρώπου η οποία χαρακτηριζόταν από τη λογική (διανοητική) έρευνα της Αλήθειας.
Στην άλλη πλευρά βρίσκεται η Θρησκεία, μία ανάλογη με τη Φιλοσοφία αρχετυπική πνευματική δραστηριότητα και ανάγκη του ανθρώπου, η οποία όμως απευθυνόταν στο σύνολο των ανθρώπων και η οποία χαρακτηρίζεται από την πίστη στον Θεό (στον έναν ή σε πολλούς).
Αντίθετα από ότι πιστεύουν οι περισσότεροι, η φιλοσοφία δεν είναι μόνο μία αφηρημένη και θεωρητική έρευνα της Αλήθειας. Μία δηλαδή έρευνα και μελέτη του ανθρώπου για τη φύση του, την προέλευσή του και τον προορισμό του καθώς και για τη φύση του κόσμου, ορατού και αόρατου, που τον περιβάλλει.
Η φιλοσοφία, σε πολλές Σχολές της κλασσικής Ελληνικής εποχής, προχωρεί πολύ πιο πέρα από τις αφηρημένες και θεωρητικές ενασχολήσεις της Λογικής και της Φυσικής, (κατά την προσωκρατική κατά κύριο λόγο περίοδο), οι οποίες στοχεύουν πάντα στην έρευνα της Αλήθειας, και εκφράζει και το τρίτο σκέλος της, την Ηθική.
Με αυτό το σκέλος της διαμορφώνει και εκφράζει συγκεκριμένες πρακτικές οδηγήσεις και εφαρμογές στη ζωή του ανθρώπου. Οδηγήσεις και εφαρμογές οι οποίες, στο βαθμό που εφαρμοστούν σωστά και μπορέσει ο άνθρωπος να εκφράσει στη ζωή του το “ζην κατά φύσιν”, εξασφαλίζουν σ’ αυτόν το “ευ ζην”. Κύριος εκπρόσωπος, μετά το Σωκράτη, τέτοιας φιλοσοφικής σχολής, με διαχρονική εμβέλεια, αποτελεί η Στωική Διδασκαλία.
Το ρεύμα της Φιλοσοφικής Ψυχολογίας το οποίο γιγαντώνεται τα τελευταία χρόνια συνεχώς σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο, διαπιστώνοντας την αναποτελεσματικότητα των μέχρι τώρα ψυχολογικών απόψεων στην επίτευξη μιας σταθερής ποιότητας ζωής και αυτοπραγμάτωσης στη ζωή τού ανθρώπου, στρέφει άμεσα τη ψυχολογία, δηλαδή τη μελέτη και την έρευνα της συμπεριφοράς του ανθρώπου, στις “ρίζες” της, τη Φιλοσοφία. Και όταν αναφερόμαστε εδώ για τη Φιλοσοφία, εννοούμε τις μεγάλες φιλοσοφικές σχολές που άνθισαν στην μοναδική κλασσική Ελληνική Εποχή.
Είναι εξέλιξη και η συνέχεια της Υπαρξιακής Ψυχολογίας και Ψυχοθεραπείας. Αυτή, μαζί με άλλες απόψεις στο χώρο της ανθρωπιστικής ψυχολογίας, απετέλεσε την αντίδραση στις κυριαρχούσες μέχρι τότε σχολές ψυχολογίας: τη Ψυχανάλυση και το Συμπεριφορισμό (Behaviorisme). Αυτές οι απόψεις, παρά τις συνεχείς βελτιώσεις και προσαρμογές που υπέστησαν μέχρι σήμερα προκειμένου να κρατηθούν στη ζωή, εξακολουθούν να “βλέπουν” τον άνθρωπο να διέπεται και να διαμορφώνει τη συμπεριφορά του και γενικά τη ζωή του κατά κύριο λόγο κάτω από μηχανιστικές και ενστικτώδεις παρορμήσεις. Η “θεραπεία” εδώ επιδιώκεται όχι μετά από συνειδητή δράση του ίδιου του ατόμου κάτω από την καθοδήγηση του θεραπευτή στο παρόν, αλλά εμφανίζεται (αν εμφανιστεί) μετά από μακρόχρονη και επίπονη ανίχνευση του θεραπευτή στο χαώδες παρελθόν (υποσυνείδητο και ασυνείδητο), όχι μόνο το ατομικό αλλά και το κοινωνικό και το φυλετικό και το παγκόσμιο…
Το ρεύμα αυτό στο χώρο της ψυχολογίας έχει έρθει και στην Ελλάδα εκπροσωπούμενο από την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ. Πρόκειται για μία επιστημονική μη κερδοσκοπική οργάνωση που δημιουργήθηκε το 2000. Ο σκοπός της, σύμφωνα με το καταστατικό της είναι η διάδοση στην Ελλάδα της νέας παγκόσμιας τάσης (ρεύματος) στο χώρο της ψυχολογίας. Μία τάση που έχει εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια και η οποία, σκοπεύοντας μέσω της συμβουλευτικής στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των πολλών προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος, “τολμάει” και στρέφεται για βοήθεια πίσω στις “ρίζες” της, στη “Μητέρα” όλων των επιστημών, στη φιλοσοφία. (Και εδώ νοείται κατά κύριο λόγο η κλασσική ελληνική φιλοσοφία)
Απώτερος σκοπός της Εταιρείας είναι η ουσιαστική αναβάθμιση της ποιότητας της ζωής του σημερινού ανθρώπου.
Τα περισσότερα και σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σημερινός άνθρωπος ο οποίος ζει σε κοινωνίες “δυτικού” τύπου (κοινωνίες δηλαδή που χαρακτηρίζονται από τον εγωκεντρισμό, τον υπερκαταναλωτισμό και την πρόσκαιρη ευχαρίστηση), είναι κατά κύριο λόγο “υπαρξιακού τύπου”. Προβλήματα δηλαδή που σχετίζονται όχι με την επιβίωση αλλά με την ποιότητα της ζωής που ζει. Προβλήματα τα οποία συνδέονται άμεσα ή έμμεσα όχι πλέον με την ανέχεια βασικών αγαθών αλλά, αντίθετα, με το στρες και το άγχος για πρόσκαιρη ευχαρίστηση και απόκτηση περισσότερων και όχι πάντα βασικών και ωφέλιμων αγαθών, πολύ συχνά δε τελείως περιττών ή και βλαβερών, τα οποία πιστεύει ότι θα του βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής του και θα τον οδηγήσουν πλησιέστερα προς την ευδαιμονία.
Μ΄ αυτή την έννοια, η Ε.Ε.Φ.Ψ.& Ψ/θ, μαζί με άλλους φορείς και μεμονωμένους επιστήμονες από το χώρο της ψυχολογίας σ’ όλον τον κόσμο, συμπράττει σε μία προσπάθεια «αναβάπτισης» της επιστήμης της ψυχολογίας μέσα στα «νάματα» της φιλοσοφίας από την οποία ξεπήδησε.
Για την επίτευξη αυτού του σκοπού έχει διαμορφώσει ένα ολοκληρωμένο φιλοσοφικό μοντέλο για τον άνθρωπο, κάτι που ισχύει για πρώτη φορά σ’ αυτή την έκταση στην παγκόσμια ψυχολογική γραμματεία. Ένα μοντέλο και μία κοσμοθεωρία η οποία προσπαθεί να δώσει πλήρεις φιλοσοφικές απαντήσεις σε θεμελιώδη φιλοσοφικά ερωτήματα που απασχολούσαν τον άνθρωπο σε όλη την ιστορία του πάνω στη γη όπως, ποια είναι η φύση του και ο προορισμός του πάνω στη γη κ.α.
Τα στοιχεία για τη δημιουργία της κοσμοθεωρίας αυτής αντλήθηκαν κατά κύριο λόγο από τις απόψεις για τη φύση και τον άνθρωπο της Στωικής Φιλοσοφίας, του τελευταίου μεγάλου “κρίκου” της “φιλοσοφικής αλύσου” της κλασσικής Ελλάδας πριν την έλευση του Χριστιανισμού. Ταυτόχρονα όμως αυτή λαμβάνει υπ’ όψη της και όλη τη μέχρι σήμερα επιστημονική εμπειρία των κυριότερων επιστημονικών ψυχολογικών απόψεων για την ερμηνεία της συμπεριφοράς του ανθρώπου.
Η εφαρμοσμένη αυτή ψυχο-φιλοσοφική άποψη δεν περιορίζεται μόνο στην αντιμετώπιση των διαφόρων κοινώς αποδεκτών ψυχολογικών διαταραχών που έχουν καθοριστεί και αντιμετωπίζονται από την πρακτική των κυριότερων ψυχολογικών απόψεων. Η Φ.Ψ. & Ψ/θ προχωράει ακόμα περισσότερο και ασχολείται κυρίως με την αντιμετώπιση των λεγόμενων “ασυμπτωματικών διαταραχών“. Ασχολείται με άλλα λόγια με την προαγωγή της υγείας του ανθρώπου, όπως την εννοεί η εν λόγω άποψη. Με τη φυσιολογική δηλαδή λειτουργία (το “Ζην κατά φύσιν” των Στωικών) σε όλες τις υποστάσεις και πτυχές της ύπαρξής του. Αυτή η κατάσταση, και στο βαθμό που αυτή υπάρχει, αποτελεί για τη Φ.Ψ. & Ψ/θ τις καλύτερες συνθήκες ανάπτυξης και ενδυνάμωσης του “πυρήνα” του ανθρώπου, του καθαυτού ανθρωπίνου όντος, του Εγώ. Αυτή η ανάπτυξη αποτελεί για τη Φ.Ψ. & Ψ/θ τον απώτερο σκοπό ύπαρξης του ανθρώπου, του κάθε ανθρώπου, σ΄ αυτή τη ζωή. Το “Ζην κατά φύσιν” των υποστάσεών του (του σώματος, της ψυχής και του πνεύματός του), αποτελεί την προϋπόθεση για την επίτευξη αυτού του σκοπού, κυριολεκτικά σκοπού ζωής, του ανθρώπου.
Με τα παραπάνω διαπιστώνει κανείς ότι η παρούσα άποψη βρίσκεται και κινείται απόλυτα στο χώρο της επιστήμης της ψυχολογίας. Βασίζεται δε σ’ ένα συγκεκριμένο ολοκληρωμένο μοντέλο που αναφέρεται στη δομή, τη λειτουργία, την παθογένεση και τη θεραπευτική αντιμετώπιση σε αιτιατό επίπεδο των διαταραχών του ανθρώπινου οργανισμού.
Η κύρια διαφοροποίησή του ρεύματος της φιλοσοφικής συμβουλευτικής, όπως αυτό εκφράζεται από την «Ελληνική Εταιρεία Φιλοσοφικής Ψυχολογίας και Ψυχοθεραπείας, από τους αντίστοιχους φορείς και εκφράσεις του «εξωτερικού», και ιδίως στις ΗΠΑ, είναι ότι οι εκτός ελληνικού χώρου φ. σ. είναι κατά κανόνα Καθηγητές Φιλοσοφίας και γενικά καλοί γνώστες της κλασσικής αλλά και της νεώτερης φιλοσοφίας. Αντίθετα, στα καθ’ ημάς, οι φ. σ. δουλεύουν «πατώντας» πάνω σ’ ένα συγκεκριμένο ψυχο-φιλοσοφικό μοντέλο για τον άνθρωπο (φύση, δομή, λειτουργία, παθογένεση και ψ/θεραπευτική αντιμετώπισή του) το οποίο έχει διαμορφωθεί και εκφράζεται από την Ε.Ε.Φ.Ψ. & Ψ/θ. Αυτό έχει προέλθει από τη συνάντηση της Υπαρξιακής Ψυχολογίας και Ψ/θεραπείας, της πλέον ανθρώπινης ψυχολογικής Σχολής, της Γνωσιακής μεθοδολογίας και της άποψης της Στωικής Φιλοσοφίας –κυρίως- για τη Φύση και τον Άνθρωπο.
Οι ομάδες αυτογνωσίας της «Ελληνικής Εταιρείας Φιλοσοφικής Ψυχολογίας και Ψυχοθεραπείας» απευθύνονται σε γονείς, ζευγάρια, νέους και γενικά σε κάθε άτομο που θέλει να αναβαθμίσει την ποιότητα επικοινωνίας με ανθρώπους με τους οποίους συμβιώνει, (τους λεγόμενους “δικούς μας“) μέσω της καλύτερης γνώσης και επικοινωνίας με τον εαυτό μας.
Είναι κοινή πεποίθηση ότι το υπ’ αριθμόν 1 πρόβλημα της οικογένειας σήμερα όπως και της κοινωνίας γενικότερα, (και όχι μόνο της Ελληνικής), είναι η ανυπαρξία ουσιαστικής επικοινωνίας μεταξύ των μελών της. Πρόβλημα το οποίο, αν και κρύβεται καλά πίσω από τους τοίχους του σπιτιού τής κάθε οικογένειας, εκδηλώνεται εν τούτοις καθαρά τόσο στην ποιότητα της ζωής που ζει και νοιώθει μέσα του το κάθε μέλος της όσο και στην ποιότητα των μεταξύ τους σχέσεων. Εκδηλώνεται ακόμα και στις διάφορες δραστηριότητες στις οποίες δραστηριοποιείται και εκφράζεται το κάθε μέλος εκτός σπιτιού, (τα παιδιά στο σχολείο τους και στις παρέες τους και οι γονείς στον επαγγελματικό χώρο και στις κοινωνικές τους συναναστροφές).
Για τη Φιλοσοφική ψυχολογία και Ψ/θεραπεία θεωρείται αυτονόητο ότι, η ουσιαστική επικοινωνία με τους άλλους περνάει απαραίτητα μέσα από την ουσιαστική επικοινωνία με τον εαυτό μας. Και αυτή, η δεύτερη επικοινωνία, προϋποθέτει απαραίτητα την ουσιαστική γνώση του εαυτού μας (αυτοσυνείδηση).
Γιατί άραγε, για παράδειγμα, να θεωρείται δεδομένο ότι ένας γονέας είναι πάντοτε σε θέση να καταλαβαίνει και να έχει πραγματική επαφή (αμφίδρομη θετική και δημιουργική επικοινωνία) με τα παιδιά του; Μήπως επειδή και μόνο τα γέννησε και ζουν μαζί από την αρχή;
Για τον ισχυριζόμενο κάτι τέτοιο, η πραγματικότητα που ζουν καθημερινά τόσο οι γονείς όσο και τα παιδιά, τον διαψεύδει πλήρως.
Όταν ένα ζευγάρι, υπακούοντας στον πανίσχυρο νόμο της διαιώνισης του είδους, όπως αυτός εκφράζεται στον άνθρωπο, γεννάει έναν άλλον άνθρωπο και αναλαμβάνει την υποχρέωση να του συμπαρασταθεί και να τον βοηθήσει μέχρι αυτός να αναπτυχθεί (ωριμάσει) ψυχοβιολογικά, δεν σημαίνει καθόλου ότι είναι αναγκαστικά και σε θέση να γνωρίζει και την ιδιαίτερη προσωπικότητά του και τις ιδιαίτερες ανάγκες του.
Εφόσον, επομένως, αγνοεί κατ’ ουσία ένας γονέας τον άνθρωπο που γέννησε, οφείλει να τον γνωρίσει.
Πώς όμως είναι δυνατό να γνωρίσει κάποιος πραγματικά έναν άλλον άνθρωπο, είτε τον γέννησε είτε όχι, αν αγνοεί ουσιαστικά τον ίδιο του τον εαυτό;
Με τα παραπάνω, εννοούμε την αναγκαιότητα της γνώσης των πραγματικά δικών μου στοιχείων που συνθέτουν τη δική μου ιδιαίτερη Προσωπικότητα και όχι την εξωτερική (κοινωνική, κοσμική) συμπεριφορά, (νοοτροπία, τρόπο ζωής, αντιδράσεις) που έχω διαμορφώσει ζώντας σ’ ένα συγκεκριμένο περιβάλλον.
Τα παραπάνω συνθέτουν ακριβώς την έννοια της αυτογνωσίας όπως αυτή νοείται εδώ.
Όταν, επομένως, πιστεύει και λέει κάποιος ότι, “γνωρίζω και, επομένως, επικοινωνώ με το παιδί μου” ή “γνωρίζω και, επομένως, επικοινωνώ με τον (τη) σύζυγό μου κλπ.”, έχοντας διαμορφωμένη μία συμπεριφορά (προσωπικότητα) η οποία έχει ελάχιστα, και αυτά διαστρεβλωμένα, από τα πραγματικά (φυσικά) στοιχεία που συνθέτουν τη μία και μοναδική, τη δική του Προσωπικότητα, η γνώση αυτή προφανώς είναι πολύ σχετική. Είναι δηλαδή υποκειμενική.
Αν δεν απελευθερώσω, αποκαλύψω και γνωρίσω αυτά τα φυσικά στοιχεία που συνθέτουν την αληθινή Προσωπικότητά μου, δε γνωρίσω δηλαδή τον πραγματικό (αληθινό) εαυτό μου και επικοινωνήσω πραγματικά µε αυτόν, δεν είναι δυνατό να γνωρίσω πραγματικά τον άλλον και να επικοινωνήσω επομένως πραγματικά με αυτόν.
Σ’ αυτόν ακριβώς το στόχο στοχεύουν τα εν λόγω ομάδες αυτογνωσίας της Ε.Ε.Φ.Ψ. & Ψ/θ..
Επίσης, γιατί να θεωρείται δεδομένη η επικοινωνία δύο ανθρώπων (ζευγαριού ή μη) οι οποίοι, στερούμενοι μιας ουσιαστικής αυτογνωσίας, όπως αυτή εννοείται παραπάνω, αποφάσισαν κάποια στιγμή ότι μπορούν να ζήσουν για πάντα μαζί δημιουργικά και ωφέλιμα και για τους δύο;
Το ζητούμενο και εδώ, όπως και στην πρώτη περίπτωση, είναι η ικανότητα που πρέπει να αναπτύξει ο άνθρωπος να επικοινωνεί με τους άλλους. Μία επικοινωνία με την έννοια του να μπορέσει να δεχτεί, να γνωρίσει και, τελικά, να αγαπήσει τον άλλον.
Και μία δυνατότητα επικοινωνίας με αυτή την έννοια, µόνο η αυτογνωσία μπορεί να του εξασφαλίσει…
Ήδη από την περασμένη χρονιά (2010), εκτός από τις ομάδες αυτογνωσίας που προσφέρει εδώ και αρκετά χρόνια η Ε.Ε.Φ.Ψ. & Ψ/θ στους ενδιαφερόμενους, ξεκίνησαν για πρώτη φορά στον ελληνικό χώρο και τα Εκπαιδευτικά Μαθήματα Ψυχολογικών και Φιλοσοφικών Συμβούλων. Αυτά απευθύνονται σε ψυχολόγους και μη οι οποίοι, πέρα από μία σοβαρή τακτοποίηση της ζωής τους, κατά κύριο λόγο της εσωτερικής (σχέση με τον εαυτό) και κατ’ επέκταση και της εξωτερικής (σχέση με τους άλλους), ενδιαφέρονται να ασχοληθούν κάποια στιγμή και επαγγελματικά ως Φιλοσοφικοί Σύμβουλοι.
_______________________
-Όλο το θεωρητικο-φιλοσοφικό υπόβαθρο της Φ.Ψ. & Ψ/θ όπως αυτό εκφράζεται κι εφαρμόζεται στην Ελλάδα από την Ελληνική Εταιρεία Φιλοσοφικής Ψυχολογίας και Ψυχοθεραπείας, εμπεριέχεται σε δύο βιβλία του Γ. Ρίζου, Δρ ψυχολογίας Παν/μίου Στρασβούργου,, ιδρυτικού μέλους της Εταιρείας: 1) Εισαγωγή στη ψυχολογία του ενιαίου ανθρώπου (εξαντλημένο στα βιβλιοπωλεία), και 2) Εισαγωγή στη φιλοσοφική ψυχολογία και ψυχοθεραπεία, τα οποία αναφέρονται και στην ενδεικτική βιβλιογραφία του παρόντος σημειώματος. Κεντρ. διάθεση: Βιβλιοπωλείο Πύρινος Κόσμος.
Βιβλιογραφία (ενδεικτική)
– Επίκτητου, Εγχειρίδιο, Εκδ. Κάκτος
– Επίκτητου, Διατριβαί, (4 τόμοι), Εκδ. Κάκτος
– .J. Brun, Ο Στωικισμός, Εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλου, Σειρά Que sais je?
– J. B. Gourinat, Οι Στωικοί για τη ψυχή, Εκδ. Α. Καρδαμίτσα
– Α. Α. Long Η Ελληνιστική Φιλοσοφία, Εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
– Ζαν Βαλ, Εισαγωγή στις Φιλοσοφίες τον Υπαρξισμού, Εκδ. Δωδώνη
-Lou Marinoff, Πλάτωνας όχι Πρόζακ, Εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 200
-Ι. Γ. Δελλή, φιλοσοφική συμβουλευτική, Εκδ. Τυπωθήτω Γ. Δαρδανός, Αθήνα 2005
-Marie de Hennezel, Ο μύχιος θάνατος, Εκδ. KOAN / Synergie, Αθήνα 2007
-Φώτη Αναγνωστόπουλου, Δ. Παπαδάτου, Ψυχολογική προσέγγιση ατόμων με καρκίνο, Εκδ. Φλόγα
-Irving D. Yalom, Όταν έκλαψε ο Νίτσε, Εκδ. ΑΓΡΑ, Αθήνα 2000
-Irving D. Yalom, Στο ντιβάνι, Εκδ. ΑΓΡΑ, Αθήνα 2002
-Irving D. Yalom, Θρησκεία και Ψυχιατρική, Εκδ. ΑΓΡΑ, Αθήνα 2003
-Irving D. Yalom, Το δώρο της ψυχοθεραπείας, Εκδ. ΑΓΡΑ, Αθήνα 2004
-Irving D. Yalom, Η θεραπεία του Σοπενάουερ, Εκδ. ΑΓΡΑ, Αθήνα 2005
-Irving D. Yalom, Στον κήπο του Επίκουρου, Εκδ. ΑΓΡΑ, Αθήνα 2008
-Μάθιου Άλπερ, Ο Θεός στον Εγκέφαλο, Εκδ. ΑΒΓΟ, Αθήνα 2007
-Richard Dawkins, Η περί Θεού αυταπάτη, Εκδ. κάτοπτρο, Αθήνα 2007
– Γ. Ρίζου, Εισαγωγή στη ψυχολογία του ενιαίου ανθρώπου, Αθήνα 1997
– Γ. Ρίζου, Εισαγωγή στη φιλοσοφική ψυχολογία και ψυχοθεραπεία, Αθήνα 2002
-Άλλαν Πέρσυ, “Νίτσε: 99 μαθήματα καθημερινής φιλοσοφίας” Εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2011
Διαβάστε επίσης:
Όταν η ψυχολογία συναντά την φιλοσοφία – Μέρος Ι
