Γιατί οι άνθρωποι μπορούν να μιλούν;

Χρόνος ανάγνωσης 3 ΄
Oμάδα επιστημόνων ανακάλυψε γονίδιο, το οποίο πιθανότατα δίνει απάντηση στα ερωτήματα της ιστορικής Γλωσσολογίας.

Από τη Μαρία Μπάδα, Ψυχολόγο, Επικοινωνιολόγο, ΜΑ, Υπ. Διδάκτορα Παντείου

Η γλώσσα αποτελεί ένα μοναδικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου, το οποίο πιθανότατα αποτέλεσε την προϋπόθεση για την ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού. Η ικανότητα να αρθρώνουμε λόγο βασίζεται στις ικανότητες, όπως ο έλεγχος του λάρυγγα και του στόματος, οι οποίες απουσιάζουν στους χιμπατζήδες  και τους υπόλοιπους μεγάλους πιθήκους.

Το 2001 ομάδα Βρετανών και Γερμανών επιστημόνων ανακάλυψε ένα γονίδιο, το Foxp2 (forkhead box P2) το οποίο πιθανότατα δίνει απάντηση στα ερωτήματα της ιστορικής Γλωσσολογίας. Το γονίδιο Foxp2 είναι το πρώτο γονίδιο που σχετίζεται με την ικανότητα του ανθρώπου να αναπτύσσει γλώσσα. Η μελέτη μιας αγγλικής οικογένειας γνωστής ως «ΚΕ», μας φανέρωσε τον σύνδεσμο μεταξύ του Foxp2 και της γλώσσας. Πολλά μέλη της οικογένειας αυτής έχουν σοβαρά προβλήματα με τη γλώσσα. Μάχονται για να ελέγξουν τις κινήσεις του προσώπου τους και δυσκολεύονται στην ανάγνωση, τη γραφή, τη γραμματική και την κατανόηση της ομιλίας των άλλων.

Το 2001, ο Fisher και οι συνάδελφοί του βρήκαν ότι το γονίδιο που βρίσκεται στη ρίζα του προβλήματος της οικογένειας αυτής είναι το Foxp2, στο χρωμόσωμα 7. Το γονίδιο κωδικοποιεί μια πρωτεΐνη που δεσμεύεται στο DNA, ενεργοποιώντας και απενεργοποιώντας άλλα γονίδια.

Το γονίδιο αυτό δεν αποτελεί αποκλειστικό «προνόμιο» του ανθρώπου, εντοπίζεται και σε άλλα ζώα μεταξύ των οποίων πουλιά, ποντίκια και πιθήκους ωστόσο, φαίνεται ότι μόνο στον άνθρωπο υπέστη πριν από 120.000 ως 200.000 χρόνια μια μετάλλαξη, η οποία του επιτρέπει να αρθρώνει λόγο.

Το Foxp2 φαίνεται ότι αποτελεί σημαντικό «κέντρο ελέγχου» της κατανόησης της γλώσσας, της άρθρωσης του λόγου αλλά και των κινήσεων ορισμένων σημαντικών για την εκφορά του λόγου μυών του προσώπου. Από τα 715 αμινοξέα που το αποτελούν, επτά μόνο είναι διαφορετικά μεταξύ ανθρώπου και ποντικού και δύο μεταξύ ανθρώπου και πιθήκου…

Προηγούμενες μελέτες έχουν υποδείξει ότι η αιτία είναι οι διαφορές στη σύνθεση των δύο αμινοξέων του γονιδίου. Οι διαφορές αυτές φαίνεται να έχουν προκύψει σε σχέση με το σχηματισμό του στο δικό μας είδος, Homo sapiens. Με τον έλεγχο του γονιδίου σε νευρώνες και από τα δύο είδη (ανθρώπους –χιμπαντζήδες), οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η ανθρώπινη εκδοχή του Foxp2 έχει πολύ διαφορετικές συνέπειες για ορισμένα γονίδια του εγκεφάλου από ότι η εκδοχή των χιμπαντζήδων.

Υπάρχουν πολλά περισσότερα γονίδια που επηρεάζουν τον εγκέφαλο, τα οποία διαφέρουν σε ανθρώπους και χιμπατζήδες και αυτά είναι ακόμη που πρέπει να διερευνηθούν. Το γονίδιο είναι «απλώς κάποιο κομμάτι ενός πολύπλοκου πάζλ», λέει ο γενετιστής Simon Fisher (2001), του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, μέλος της ομάδας που το ανακάλυψε.

Πάρα τις μακροχρόνιες εντατικές μελέτες, οι ερευνητές δεν είναι ακόμα βέβαιοι τι ακριβώς κάνει το Foxp2 ή με ποιον τρόπο συνέβαλε στην εξέλιξη της γλώσσας. Οι μελέτες εξαφανισμένων ειδών ανθρώπου δεν έχουν αποκαλύψει πολλά γι’ αυτό το ζήτημα, αλλά οι μελέτες των σήμερα υπαρχόντων ζώων μας παρέχουν κάποιες ενδείξεις. Το γονίδιο έχει συσχετιστεί με πολλούς από τους πιο εκλεπτυσμένους ήχους του ζωικού βασιλείου, υποδηλώνοντας ότι οι συμπεριφορές αυτές είναι τα θεμέλια πάνω στα οποία χτίζεται η ανθρώπινη γλώσσα.

Βιβλιογραφία:
Lai  S. L. C., Fisher E. S., Hurst A. J., Vargha-Khadem F. & Monaco P. A. (2001).  A forkhead-domain gene is mutated in a severe speech and language disorder. Nature 413, 519-523.

Enard W., Przeworski M., Fisher E. S., Lai S. L. C., Wiebe V., Kitano T., Monaco P. A. & Pa¨a¨bo S. (2002). Molecular evolution of FOXP2, a gene involved in speech and language. Nature 418, 869-872.