Συνέντευξη στη Δήμητρα Διδαγγέλου, Ψυχολόγο, MSc Ψυχολογία & Μ.Μ.Ε., Ειδίκευση στη Θεραπευτική Γραφή
Ένα ιδιαίτερο και επιτυχημένο εργαστήριο θεάτρου που τρέχει αυτή τη σεζόν, στάθηκε η αφορμή για μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη με την υπεύθυνη της δράσης, παιγνιοθεραπεύτρια και δραματοθεραπεύτρια Αριστέα Κοντραφούρη. Το εργαστήριο που έχει τίτλο “Το Δίλημμα του Σκαντζόχοιρου”, είναι εμπνευσμένο από τις σχετικές αναφορές στον Σοπενχάουερ και τον Φρόυντ και σχετίζεται με την κατάσταση στην οποία έρχεται το άτομο όταν καλείται ν’ αναπτύξει σχέση με άλλα άτομα.
Τι είναι το Eργαστήριο του Θεάτρου για την παρατήρηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, πώς προέκυψε και ποιος ο σκοπός της δημιουργίας του;
Το Νήμα ως χώρος ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης προσεγγίζει το κάθε άτομο αυστηρά ως μέλος μιας κοινωνίας, ενός συνόλου, μιας ομάδας υπαγωγής με σεβασμό στην υποκειμενικότητα του. Λαμβάνουμε σοβαρά υπόψιν μας το υπάρχον κοινωνικό γίγνεσθαι και τους αξιοσημείωτους μετασχηματισμούς που ο άνθρωπος αυτή τη στιγμή βιώνει μέσα στην ιστορία. Αυτό το εργαστήριο λοιπόν θεάτρου προέκυψε μετά την πολυετή συνεργασία μου με τον Ιωάννη Πίμπα στο Νήμα και τις κοινές αναζητήσεις που έχουμε σε θέματα κοινωνιοψυχολογικού και υπαρξιακού περιεχομένου.
Ο Ιωάννης τα τελευταία χρόνια (συν)εργάζεται με παιδιά και νέους που παρουσιάζουν δυσκολία στην αποτελεσματική ανάγνωση, κατανόηση και κατάλληλη απόκριση στην εκάστοτε κοινωνική – ψυχολογική συνθήκη που έρχονται αντιμέτωποι. Στη προσπάθεια του να τους ανοίξει δρόμους επικοινωνίας πρότεινε μια βιωματική – ψυχοεκπαιδευτική«ματιά» που στηρίζεται θεωρητικά στο τομέα της Κοινωνικής Ψυχολογίας, και πιο συγκεκριμένα της Κοινωνικής Νόησης αλλά και στις θέσεις της Αναπτυξιακής Ψυχολογίας περί διυποκειμενικότητας. Αυτή η “ματιά” ή διαφορετικά αυτό το “μοντέλο σκέψης και δράσης” έχει ως αφετηρία του την έννοια «κοινωνικό υποκείμενο» το οποίο στην καθημερινότητα του προσπαθώντας να κατανοήσει και να πορευτεί μέσα στο σύνθετο κοινωνικό περιβάλλον, λειτουργεί με «υποθέσεις», «αποδόσεις αιτίου», παρατηρεί και σκέφτεται, “τι”, “ποιος” και “γιατί” κάθε φορά που συμβαίνει ένα γεγονός. Γίνεται ένας “κοινωνικός παρατηρητής” (ή και σχολιαστής) τόσο της δικής του συμπεριφοράς όσο και τρίτων και χρησιμοποιεί ως διευκολυντικόεργαλείο, το ερώτημα «πώς γεννιέται ένας ρόλος». Ο συμμετέχων δημιουργεί υποθέσεις για τον ήρωα μιας κοινωνικής ψυχολογικής συνθήκης (τον ήρωα που παρατηρεί), ερωτήσεις που κάνει κάθε φορά ένας “κοινωνικός παρατηρητής” συχνά μάλιστα και σε κλάσματα δευτερολέπτων προκειμένου να προβεί σε δράση.
Από τη δική μου πλευρά μέσα από τη τέχνη του θεάτρου και της δραματοθεραπευτικής και παιγνιοθεραπευτικής προσέγγισης έρχομαι να δώσω σε αυτήν την ψυχοεκπαιδευτική «ματιά» μια καλλιτεχνική διάσταση εμπλουτίζοντας τη με τον αυτοσχεδιασμό, τη σωματική κίνηση, τη φωνή, τη μουσική. Επινοώ ασκήσεις και διαμορφώνω συνθήκες που οι συμμετέχοντες καλούνται να δράσουν μέσα σε αυτές. Τα θέματα με τα οποία ασχολείται το θέατρο παρατήρησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς αντλούνται από κείμενα της φιλοσοφίας, της θεολογίας, της ψυχολογίας και κοινωνιολογίας.
Ποιο είναι το φετινό θέμα του εργαστηρίου σας;
Το φετινό εργαστήριο θα πειραματιστεί πάνω στο Δίλημμα του Σκαντζόχοιρου που συναντάμε στον Σοπενχάουερ και στον Φρόυντ οπού χρησιμοποιούν αυτήν την αναλογία για να περιγράψουν το πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση στην οποία έρχεται το άτομο όταν καλείται να αναπτύξει κάποια σχέση με τα άλλα. Αντίστοιχη αναφορά υπάρχει και στο βιβλίο του Γιάλομ: «Η θεραπεία του Σοπενχάουερ.»
«Μια ομάδα σκαντζόχοιρων προσπαθούν να πλησιάσουν ο ένας τον άλλο για να μοιραστούν τη θερμότητα μια κρύα μέρα… Ωστόσο όταν το πραγματοποιήσουν, είναι αναπόφευκτο να τραυματίσουν ο ένας τον άλλο με τα αιχμηρά τους αγκάθια….Τί πρέπει να γίνει λοιπόν; Να απομακρυνθούν παρόλο που μοιράζονται την επιθυμία για αμφίδρομη επικοινωνία;» Είναι φανερό ότι η ανθρώπινη οικειότητα φέρει πολλές προκλήσεις και παρά την καλή θέληση δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς αμφίδρομη βλάβη.
Τι είναι το δίλημμα του Σκαντζόχοιρου όπως το περιέγραψαν ο Σοπενχάουερ και ο Φρόυντ και πώς θα το προσεγγίζετε στο εργαστήριο;
Το δίλημμα των σκαντζόχοιρου στο οποίο αναφέρεται ο Σοπενχάουερ νομίζω ότι είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ντετερμινιστική θεωρία του για την ανθρώπινη πράξη και τα κίνητρα της που βρίσκεται σε απόλυτη συνέπεια με το σύστημα του.
Στο πλαίσιο αυτό, μια εσφαλμένη πράξη θεωρείται μια πράξη κατά την οποία ένας άνθρωπος εκφράζοντας τη δική του βούληση ‘’αρνείται’’ ή εμποδίζει την βούληση του άλλου κατά συνέπεια όσο πιο κοντά βρίσκεται με τον άλλο τόσο πιο εμφανές και επώδυνο γίνεται για αυτόν.
Έτσι όσο πιο περιορισμένος είναι ο ορίζοντας και ο κύκλος της δραστηριότητας και των επαφών τόσο πιο ευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος. Γιατί με το άνοιγμα του ορίζοντα πολλαπλασιάζονται και μεγεθύνονται οι έγνοιες, οι επιθυμίες. Κάθε κοινωνική συναναστροφή απαιτεί αμοιβαία προσαρμογή και διάθεση. «Εντελώς ο εαυτός σου μπορείς να είσαι μόνο μόνος.» όπως χαρακτηριστικά λέει. Έτσι σύμφωνα με τον σπουδαίο φιλόσοφο ακόμα και αν υπάρχει η αναγκαιότητα για συνεύρεση όπως γίνεται με τους σκαντζόχοιρους αυτό μπορεί να έχει επώδυνη έκβαση μιας και τα αγκάθια είναι εκεί και αναπόφευκτα πληγώνουν το ένα το άλλο.
Ο άνθρωπος απειλείται μες στο σύνολο κατά τον Σοπενχάουερ σε αντίθεση με τον Freud που στο βιβλίο του «Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του Εγώ» εστιάζει θετικά διακείμενος στη βαθιά ανάλυση του μαζικού φαινομένου. Τονίζει ότι η libido, η ενστικτώδης ενόρμηση του ανθρώπου είναι η βασική αιτία για τη συγκρότηση και τη συντήρηση της ομάδας. Μελετά λοιπόν το άτομο μέσα στο πλήθος και παρατηρεί ότι το άτομο μέσα σε αυτό αλλάζει. Οι συναισθηματικές αντιδράσεις του τροποποιούνται, οι νοητικές ικανότητες υποχωρούν και επιδεικνύει ανιδιοτέλεια και αυταπάρνηση. Κατά συνέπεια, η ατομική ψυχολογία δεν μπορεί να μελετηθεί ανεξάρτητα από την επιρροή που ασκούν οι άλλοι. Στο άτομο μέσα σε ένα σύνολο που μπορούμε να αποκαλέσουμε μάζα, η εγγύτητα προκαλεί δυο συναισθήματα: απέχθεια και ανακούφιση. Όπως με το παράδειγμα των σκαντζόχοιρων που επιλέγει εύστοχα ο Freud από τον Σοπενχάουερ. Οι σκαντζόχοιροι νιώθουν ότι η εγγύτητα θα τους ζεστάνει ταυτόχρονα όμως η ίδια εγγύτητα που τους ζεσταίνει τους τραυματίζει.
Το σύνολο ενδυναμώνει το άτομο, το άτομο νιώθει πιο δυνατό σαν συστατικό μιας μάζας (σύμφωνα πάντα με τα λεγόμενα του Freud) ταυτόχρονα όμως νιώθει και απέχθεια γιατί παραβιάζεται ο απαραίτητος ζωτικός του χώρος απειλείται δηλαδή η ατομικότητα του.
Φέτος στο εργαστήριο θεάτρου παρατήρησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς στο Νήμα διερευνούμε τις έννοιες της απόστασης και της εγγύτητας τόσο σε σχέση με το χώρο όσο και σε σχέση με τον χρόνο καθώς και τις σκέψεις και τα συναισθήματα που γεννιούνται κάθε φορά. Κάθε τι που αντιλαμβανόμαστε μέσω των αισθήσεων δεν μπορούν να αξιολογηθούν ανεξάρτητα από το χώρο και το χρόνο όπως και το τί πιστεύουμε ότι μπορεί οι άλλοι σκέφτονται και νιώθουν για μας. Ο χρόνος, ο χώρος και η αιτιότητα όπως διακήρυσσε και ο Σοπενχάουερ «δεν είναι παρά λειτουργίες του εγκεφάλου». Τα μέλη μέσα από τεχνικές δραματοθεραπείας και παιγνιοθεραπείας, βιωματικές και σωματικές ασκήσεις που πραγματοποιούν τόσο μέσα στον εσωτερικό χώρο αλλά και τον εξωτερικό παρατηρούν πώς αλληλεπιδρούν στο σύνολο, πώς η έννοια του χρόνου επηρεάζει αυτήν την αλληλεπίδραση και πώς διάφοροι αναμενόμενοι αλλά και αστάθμητοι παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν την επικοινωνία. Σταδιακά μέσα από αυτές τις ασκήσεις γεννιούνται κάποιοι ήρωες που πραγματεύονται την έννοια της εγγύτητας και της απόστασης μέσα σε μια συνθήκη εγκλωβισμού. Και το κεντρικό ερώτημα που προκύπτει μέσα από τα αναρίθμητα “ποιος”, “τι”, “γιατί” είναι αν τελικά ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να επιλέξει τη θέση του σε σχέση με τους άλλους ακόμα και στην πιο ασφυκτική συνθήκη. Όλο αυτό θα καταλήξει στη δημιουργία ενός θεατρικού έργου και θα παρουσιαστεί του χρόνου σε θέατρο.
Ποιος ήταν ο λόγος ή οι λόγοι που επιλέξατε να δουλέψετε πάνω στο συγκεκριμένο θέμα;
Παρατηρώντας γύρω μου και βλέποντας καθημερινά τους ανθρώπους με τους οποίους (συν)εργαζόμαστε στο Νήμα είναι αναπόφευκτη η διαπίστωση ότι η κρίση της κοινωνίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κρίση των αξιών και κατά συνέπεια σχέσεων. Ζούμε σε μια κοινωνία που έδωσε έμφαση στις ανάγκες του ατόμου, όχι σαν μέλος μιας ομάδας ή μιας κοινότητας, γενικεύοντας το καταναλωτικό πρότυπο και στις ανθρώπινες σχέσεις. Με τον ίδιο τρόπο που καταναλώνουμε προϊόντακαι υπηρεσίες καταναλώνουμε και ανθρώπινες σχέσεις. Φίλιες και σχέσεις «τόσο όσο». Όλα πρέπει να γίνονται εύκολα και γρήγορα. Οι άνθρωποι διακατέχονται από το σύνδρομο της νυχτοπεταλούδας μπροστά στο φως. Πλησιάζουν εύκολα και γρήγορα και με την ίδια ευκολία απομακρύνονται χωρίς να μένει, τις περισσότερες φορές, τίποτα το ουσιαστικό από αυτήν την συνεύρεση. Ανταμώνουμε ως άτομα και όχι ως πρόσωπα. Θεωρούμε υποχρέωση του άλλου να αντέξει όλες τις μύχιες πλευρές μας χωρίς ωστόσο να διανοιγόμαστε σε αυτόν αγαπητικά. Η λεπτοφυής προσέγγιση του άλλου (αλλά και του ίδιου μας του εαυτού), σε συνάρτηση και σε σχέση με τον άλλο, είναι κάτι άγνωστο για τους περισσότερους, αναδεικνύοντας την απουσία πνευματικότητας και αλήθειας. Ο χρόνος που έχουμε είναι περιορισμένος και είναι κρίμα ως ανθρώπινα όντα να μην αξιοποιήσουμε την ευκαιρία που έχουμε να συνυπάρξουμε κοινωνιακά, να συμβιώσουμε, να αγαπήσουμε, να δοθούμε κενωτικά. Αυτή η έλλειψη ουσίας στις ανθρώπινες σχέσεις αποτέλεσε για μένα το έναυσμα να επιλέξω αυτό το θέμα για το εργαστήριο. Το πρωταρχικό όμως ερέθισμα για την επιλογή ήταν ο τρόπος που σχετίζομαι εγώ και η προσωπική μου μάχη με τους δικούς μου δράκους. Είναι αναπόφευκτο το σχετίζεσθαι να βγάζει στην επιφάνεια το ευάλωτο και εύθραυστο κομμάτι μας, αλλά συνάμα το τόσο υπέροχο και ξεχωριστό. Ο τρόπος που διαχειριζόμαστε λοιπόν του δράκους μας, όπως λέει και ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε, είναι αυτός που τους μεταμορφώνει σε πριγκίπισσες, που δεν προσμένουν παρά την ώρα που θα μας δουν όμορφους και τολμηρούς και έτσι κάθε τι τρομακτικό να είναι -στο απώτατο βάθος- κάτι αβοήθητο που ζητά την αγάπη μας.
Ποιες είναι οι προκλήσεις που μπορεί να φέρει η ανθρώπινη οικειότητα;
Είναι δύσκολο να γενικεύσουμε και να δώσουμε απαντήσεις που να διεκδικούν μια καθολικότητα. Οι σχέσεις που δημιουργούνται ανάμεσα στους ανθρώπους είναι τόσες πολλές όσες και οι άνθρωποι που σχετίζονται άρα και τόσες πολλές οι προκλήσεις. Το ζήτημα είναι πώς ο καθένας στέκεται απέναντι στην προσωπική του πρόκληση, πόσο εύκολα μπορεί να σπάσει το μπαλόνι των επιθυμιών του και των προσδοκιών του και να τα κάνει μέρος ενός συστήματος συνύπαρξης.
Πώς μπορεί να συμμετέχει κανείς στο Εργαστήριό σας;
Για το φετινό εργαστήριο οι συμμετοχές έχουν ολοκληρωθεί. Οι υποψήφιοι επιλέχθηκαν κατόπιν συνέντευξης και βασική προϋπόθεση ήταν να βρίσκονται ή να έχουν συμμετάσχει σε ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Και αυτό για να είναι σε θέση να πάρουν μέρος στο εργαστήριο παρατήρησης συμπεριφοράς αξιοποιώντας την όποια δουλειά κάνουν ή έχουν κάνει με τον εαυτό τους στη ψυχοθεραπεία τους με δημιουργικό τρόπο.
Δείτε τη σελίδα του εργαστηρίου στο facebook ΕΔΩ.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ.
Λίγα λόγια για την Αριστέα Κοντραφούρη
H Aριστέα Κοντραφούρη είναι αριστούχος της Ανωτέρας Δραματικής Σχολής «Αρχή» της Νέλλης Καρρά. Σπούδασε ειδική αγωγή και ειδικεύτηκε στην παιγνιοθεραπεία στο ΑΘΥΡΜΑ. Εκπαιδεύτηκε στη Δραματοθεραπεία στο «Έρμα». Διαθέτει ευρωπαικό πιστοποιητικό ( ΕCP). Έχει συνεργαστεί με το ψυχοθεραπευτικό και εκπαιδευτικό κέντρο δραματοθεραπείας και παιγνιοθεραπείας «Το Έρμα» και με το Ελληνικό Ινστιτούτο Δρματοθεραπείας και Παιγνιοθεραπείας «Το Άθυρμα». Eίναι αναγνωρισμένο μέλος της ΕΑP (European Association for Psychotherapy) και μέλος της ΠΕEΔΠ. Διετέλεσε πρόεδρος της ΠΕΕΔΠ το διάστημα 2020-2023. Eίναι Ιδρυτικό και διοικητικό μέλος του χώρου ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης «Το Νήμα». Συνεργάστηκε με πολλούς θιάσους και υπήρξε στο βασικό πυρήνα της «Πειραματικής Σκηνής», του Εθνικού Θεάτρου παίζοντας πρωταγωνιστικούς ρόλους. Το 2003 εντάσσεται στην ομάδα «Πράσσειν Άλογα», της Ε. Καποκάκη. Συνεργάστηκε με το «Θέατρο παπουτσιού πάνω στο δέντρο» επεξεργάζοντας δραματουργικά το κείμενο της επιτυχημένης παράστασης «Κανέλλα και Διοσμαράκι». Είχε δασκάλα φωνητικής τη Μίρκα Γεμεντζάκη. Παρακολουθεί μαθήματα κινητικού αυτοσχεδιασμού με δασκάλα την Αγγελική Στελλάτου καθώς και chi kung και lian kung. Είναι συντονίστρια της ομάδας θεατρικού παιχνιδιού του Very special Arts Hellas. Διδάσκει θέατρο με τεχνικές παιγνιοθεραπείας στο εκπαιδευτικό και ψυχοθεραπευτικό κέντρο δραματοθεραπείας και παιγνιοθεραπείας το «Έρμα». Συνεργάστηκε για χρόνια με το κέντρο ημέρας «Λιθαράκι» για αυτιστικά και ψυχωσικά παιδιά της εξωνοσοκομειακής δομής του παιδοψυχιατρικού νοσοκομείου Αττικής. Είχε πολυετή συνεργασία με τον Πανευοικό σύλλογο «Άνθρωπος- Ελπίδα-Πολιτισμός» ατόμων με αναπηρία στη Χαλκίδα όπου σκηνοθετεί παραστάσεις γράφοντας έργα η ίδια σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητες των μελών. Αρθρογραφούσε στους «Ερευνητές» της Καθημερινής στη στήλη της «Αυτό που αισθάνομαι». Σκηνοθέτησε και έπαιξε στο παραμύθι του Χρήστου Μπουλώτη «Το κορίτσι που ζήτησε μια βελόνα, μια απλή βελόνα» και το παραμύθι: «Ο Τομ Τιτιτομ και η πολιτεία που ήταν χωρισμένη στα δύο» του ίδιου συγγραφέα. Εκπαιδεύτηκε κλινικά στη θεραπεία σύνθετου τραύματος του συστήματος Νarm και ολοκληρώνει τις σπουδές της στο τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας του ΕΚΠΑ. Έχει γράψει το βιβλίο «Αυτό που αισθάνομαι» από τις εκδόσεις Susaeta, ένα οδηγό για την διαχείριση των συναισθημάτων.
Σελίδα το fb: https://www.facebook.com/omada.to.nima/
Email:akontrafouri@yahoo.gr
Τηλ:6945252935
Επαγγελματική Διεύθυνση: Ιερά Οδός 38 Κεραμεικός (πλησίον Μετρό Κεραμεικού)
