Από τη Σύλβα Σαραφίδου, Ψυχολόγο, MSc, AKC, Υποψήφια Διδάκτωρ
Συχνά θεωρούμε φυσικό το να ξεχνά κάποιος ηλικιωμένος- μας φαίνεται αναμενόμενο το να δυσκολεύεται να θυμηθεί, να συγκεντρωθεί και να σκεφτεί. Σε έναν βαθμό αυτό ισχύει, καθώς όπως γερνά το σώμα, έτσι και ο εγκέφαλος, κάνοντας τις άλλοτε απλές γνωστικές λειτουργίες να μοιάζουν πρόκληση. Κάποιες φορές όμως, τα προβλήματα στην μνήμη προμηνύουν άνοια ή παρόμοιες νευροεκφυλιστικές παθήσεις του εγκεφάλου. Πως μπορούμε να διαχωρίσουμε το ‘φυσιολογικό’ από το ανησυχητικό στην τρίτη ηλικία;
Πότε είναι ‘φυσιολογικό’ να ξεχνά ένας ηλικιωμένος; Πολλές φορές οι ηλικιωμένοι εγκαταλείπουν σταδιακά αρκετές από τις δραστηριότητες ή τις υπευθυνότητες που είχαν στο παρελθόν. Σταματούν να εργάζονται, ενώ είναι πιθανό να διακόπτουν χόμπι και να κοινωνικοποιούνται λιγότερο. Παράλληλα, αισθητηριακά προβλήματα (π.χ. στην κίνηση ή την όραση) μπορεί να τους εμποδίζουν από το να κάνουν δραστηριότητες. Η συνολική μείωση της κινητοποίησης στην καθημερινότητα μπορεί, σε συνδυασμό με την φθίνουσα ‘υγεία’ του εγκεφάλου, να εκδηλωθεί ως δυσκολία στην καταγραφή και ανάκληση νέων πληροφοριών, στην διατήρηση της προσοχής και ως ευρύτερη γνωστική επιβράδυνση. Σε αυτή την περίπτωση, το άτομο θα ξεχνά πληροφορίες της καθημερινότητας, και θα μοιάζει πιο νωθρό. Αυτό (δυστυχώς) είναι φυσιολογικό, και δεν αποτελεί ‘σημάδι’ άνοιας.
Τι αποτελεί ‘σημάδι’ άνοιας, και θα πρέπει να μας ‘κρούει τον κώδωνα του κινδύνου’; Αρχικά το άτομο δείχνει να ξεχνά, όχι μόνο νέες πληροφορίες μα και παλαιότερες, ή γενικές γνώσεις. Επίσης μπορεί να ξεχνά γεγονότα που συνέβησαν μόλις, έτσι να τείνει να επαναλαμβάνεται (για παράδειγμα θέτοντας την ίδια ερώτηση ξανά και ξανά). Ταυτόχρονα, το άτομο θα επιδεικνύει ευρύτερη δυσκολία στην κατανόηση και αντίληψη (για παράδειγμα θα μπερδεύεται με αφηρημένες έννοιες), αλλά και στην κατανόηση και εκφορά λόγου (για παράδειγμα ξεχνώντας λέξεις, ή μπερδεύοντας το νόημά τους). Παράλληλα μπορεί να παρουσιαστούν δυσκολίες στις επιτελικές λειτουργίες του ατόμου (όπως τον προγραμματισμό) και στην δυνατότητα ακολουθίας κινήσεων ή εντολών.
Πως καταλαβαίνουμε, τελικά, εάν το άτομο έχει άνοια;
Η απάντηση δεν βρίσκεται σε ένα στοιχείο, μα στο σύνολο.
Παρατηρώντας το σύνολο του ατόμου, θέτουμε κάποια εσωτερικά ερωτήματα που θα μπορέσουν να αναδείξουν την πιθανότητα ή όχι της ύπαρξης πάθησης. Υπάρχει μεγάλη διαφορά γνωστικά σε σχέση με το παρελθόν; Οι δυσκολίες είναι γενικευμένες ή μόνο σε κάποιον τομέα ή κατάσταση; Πως μοιάζει η συνολική εικόνα του ατόμου; Μήπως υπάρχουν άλλες, πιο ταιριαστές εξηγήσεις για την κατάστασή του; Η γνωστική έκπτωση προχωρά ή μένει σταθερή; Απαντώντας αυτά μπορούμε να ζυγίσουμε τα χαρακτηριστικά του καθένα ατομικά ώστε να αναγνωρίσουμε εάν υπάρχει πιθανότητα άνοιας.
Βέβαια, εάν παρατηρείται γνωστική έκπτωση, το ιδανικό είναι να επισκεφτούμε έναν ειδικό (Νευρολόγο ή Νευροψυχολόγο). Αυτός/η θα μπορέσει να διαγνώσει την πάθηση στην περίπτωση που υπάρχει, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς η αντιμετώπιση θα αρχίσει εγκαίρως και θα μπορέσει να επιβραδύνει την πρόοδο της νόσου. Από την άλλη εάν δεν υπάρχει πάθηση, όμως το άτομο εκφράζει κάποια συμπτώματα, όπως δυσκολίες στην μνήμη, ο ειδικός θα μπορέσει να προτείνει τρόπους διαχείρισης, ώστε το πρόβλημα να μην διογκωθεί.
Καταληκτικά, για να αποφύγουμε τις γνωστικές δυσκολίες όσο περνούν τα χρόνια, το ιδανικότερο είναι να παραμένουμε ενεργοί σωματικά και πνευματικά, και να διατηρούμε έναν καλό τρόπο ζωής. Όλα αυτά όχι με αυστηρό και περιοριστικό ύφος, μα υπό την μορφή ρεαλιστικής προσπάθειας για την ευρύτερη ευεξία του εαυτού.
Βιβλιογραφία
Beers, M., H., Berkow, R. (2005). Merck Εγχειρίδιο Γηριατρικής, Αθήνα, Ελλάδα, Ιατρικές Εκδόσεις Π. Χ. Πασχαλίδης
Dubois, B., Emre, M., Georges, J., McKeith, I., G., Rossor, M., Scheltens, P., Tariska, P., Waldemar, G. Winblad, B., 2007. Recommendations for the diagnosis and management of Alzheimer’s disease and other disorders associated with dementia: EFNS guideline, European Journal of Neurology, 14 (e1-e25).
Parkin, A., J. (1999). Μνήμη: Ένας Επιστημονικός Οδηγός, Αθήνα, Ελλάδα, Επιστημονικές Εκδόσεις Παρισιανού
Σαραφίδου, Σ., (2018). Ιδέες: Δραστηριότητες για την Άνοια, Αθήνα, Ελλάδα, Εκδόσεις Οσελότος
