Συνέντευξη στη Δήμητρα Διδαγγέλου, Ψυχολόγο, Επιστημονικό Δημοσιογράφο, MSc Ψυχολογία και Μ.Μ.Ε, Ειδίκευση στη Θεραπευτική Γραφή
Ιστορίες τόσο ιδιαίτερες όσο και οι ιστορίες που φέρνει η ίδια η ζωή. Ιστορίες που θα μπορούσαν να έχουν συμβεί σ’ εμάς, σε κάποιον που γνωρίζουμε ή να τις έχουμε ακούσει στις ειδήσεις. Ιστορίες που η καθεμιά τους διαβάζεται σε περίπου δέκα λεπτά, όμως ο αντίκτυπός τους ακολουθεί για πολύ καιρό τον αναγνώστη. Αυτές είναι οι παράξενες ιστορίες της κυρίας Φι, γραμμένες από την καθηγήτρια Ψυχολογίας Φωτεινή Τσαλίκογλου, οι οποίες κυκλοφόρησαν πριν από λίγες μέρες από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
Οι ανατρεπτικές απαντήσεις της κυρίας Φι, της πρωταγωνίστριας του βιβλίου, δίνουν έναν μη συμβατικό τρόπο ερμηνείας για ό,τι συμβαίνει γύρω μας και δημιουργούν νέα γόνιμα ερωτήματα, επιβεβαιώνοντας τη φράση του Επίκτητου ότι αναστατώνουν τους ανθρώπους όχι όσα συμβαίνουν, αλλά οι απόψεις τους γι’ αυτά («Ταράσσει τοὺς ἀνθρώπους οὐ τὰ πράγματα, ἀλλὰ τὰ περὶ τῶν πραγμάτων δόγματα»).
Με αφορμή το νέο βιβλίο της, η συγγραφέας μίλησε στα Ψυχο-γραφήματα για τη λειτουργία της πίστης και της ελπίδας στη σύγχρονη ζωή, για το πότε μπορούμε να πούμε ότι «είναι αρκετή» μια μητέρα, για το δίπολο τελειότητας – φθοράς και για τη Μαργαρίτα Καραπάνου.
Μιλήστε μας λίγο για το νέο βιβλίο σας «Οι παράξενες ιστορίες της κυρίας Φι». Πώς προέκυψαν αυτές οι ιστορίες;
Έτσι στα ξαφνικά και στα παράξενα προέκυψαν οι παράξενες ιστορίες της κυρίας Φι. Ξεκίνησα να γράφω με έναυσμα μια ιστορία που συνέβη τη μέρα εκείνη στην Ινδία. Η ιστορία ενός εξαφανισμένου κοριτσιού:
Η Νάλια χάθηκε από το σπίτι της μαζί με τον φίλο της. Τρεις μέρες μετα μέσα σε ένα σακί, βρέθηκε το πτώμα μιας κοπέλας με αλλοιωμένα τα χαρακτηριστικά του προσώπου της. Πίστεψαν ότι ήταν η Νάλια και πως τη στραγγάλισε ο νεαρός φίλος της. Οι γονείς της προχωρήσαν στην αποτέφρωση της. Μόνο που μετά από τέσσερις μέρες η Νάλια επέστρεψε σπίτι αγκαλιά με τον φίλο της.
Η ιστορία αυτή με διακίνησε. Πάνω σε αυτήν άρχισε να χτίζεται το πρόσωπο της κυρίας Φι. «Μη βιάζεστε να βγάλετε συμπεράσματα. Μην εμπιστεύεστε τα αλλοιωμένα χαρακτηριστικά ενός προσώπου, που σας θυμίζει ένα άλλο πρόσωπο» έβαλα την κυρία Φι. να μας λέει. Έτσι απρόοπτα και από το πουθενά γεννήθηκε η περσόνα της κυρίας Φι. αλλά και του γιου της που πάσχει από μια παρατεταμένη και δίχως ορατή αιτία θλίψη. Σε αυτόν τον γιο στρέφεται η κυρία Φι με αφορμή το κορίτσι από την Ινδία «Μην χάνεις το κουράγιο σου, εμπιστέψου τον χρόνο, τα εξαφανισμένα κορίτσια κάποτε επιστρέφουν, το θέμα είναι τι γίνεται με τα άλλα, εκείνα που λόγω βιασύνης σπεύσαμε να θρηνήσουμε».
Οι ιστορίες που περιέχει το βιβλίο είναι σύντομες, θα λέγαμε ότι η καθεμιά διαβάζεται σε δέκα λεπτά. Μέσα σε λίγες γραμμές, σε λίγα λεπτά αφηγούνται ιστορίες και συμπυκνώνονται σοφίες ολόκληρης ζωής. Αυτό ήταν μέσα στην αρχική επιδίωξή σας;
Η συμπύκνωση ήταν μια επιδίωξη μου. Επιθυμία μου ίσως ήταν αυτό το βιβλίο να λειτουργήσει σαν μια διορθωτική εμπειρία. Να παρέμβω σε ό,τι έχω γράψει, ίσως και σε όλα όσα έχω σκεφτεί έως τώρα. Πόση φλυαρία, πόσοι περιττοί θόρυβοι, και πλατειασμοί και θολοί συναισθηματισμοί. Στολίδια που σε σαγηνεύουν και σε απομακρύνουν από ένα κέντρο. Νοστάλγησα να αγγίξω ένα κέντρο, το μικρό μικρό μικρό κουκλάκι που βρίσκεται μέσα στις Ρωσικές μπαμπούσκες. Τόσο μικροσκοπικό που μπορεί και να μην φαίνεται. Αυτό που δεν φαίνεται προσπάθησα να το ανασύρω από το αόρατο σύμπαν του. Αυτή ήταν η επιδίωξή μου.
Σε όλες τις ιστορίες υποβόσκει ή υπάρχει ξεκάθαρα η έννοια της μητρότητας, εφόσον και η ιστορία των ιστοριών, η ιστορία της κυρίας Φι, περιστρέφεται κυρίως γύρω από τη δύσκολη σχέση της με το γιο της. Σε κάποιο σημείο αναφέρετε «Είχες μια σχεδόν καλή μαμά. Αυτό όμως, πίστεψέ με, αρκεί με το παραπάνω». Πόσο αρκεί μια «σχεδόν καλή μαμά»;
Η “σχεδόν καλή μαμά” είναι μια μαμά που αρκεί με το παραπάνω. Αντιπαραβάλλεται με μια υπέροχη, ιδεώδη μαμά, που μέσα από την υπεροχή της συνθλίβει το παιδί της. Όπως δεν μπορείς να τα βάλεις με ένα νεκρό, έτσι και δεν μπορείς να αναμετρηθείς με μια εξαίσια μαμά, εμπόδιο στην έκφραση των επιθετικών ενορμήσεων που έτσι κι αλλιώς φωλιάζουν μέσα σου. Η “σχεδόν καλή” μαμά προστατεύει από τη λογοκρισία των επιθυμιών και από τις πληγές της ενοχής.
Μέσα στις ιστορίες σας κάνετε αναφορές στο θαύμα, γράφοντας χαρακτηριστικά ότι δεν υπάρχει κάποιος σοβαρός λόγος για να μην πιστεύει κανείς σ’ αυτό. Επίσης αναφέρετε «δεν ξέρεις ποτέ τι θα γίνει με όσα γίνονται». Ποια η λειτουργία της πίστης και της ελπίδας στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου;
Ο Αντρέ Μαλρώ έχει πει ότι ο άνθρωπος του 21ου αιώνα ή θα είναι θρησκευόμενος ή δεν θα υπάρξει. Έχω την αίσθηση ότι χωρίς πίστη ο άνθρωπος της εποχής μας είναι ωσεί νεκρός. Πίστη σε μια ιδέα, σε μια πατρίδα, σε ένα ιδανικό, σε έναν άνθρωπο. Πίστη σε μια ζωή που είναι καταδικασμένη συνεχώς και αδιαλείπτως να μας διαφεύγει. Πίστη σε ένα θαύμα, στην τελική, που να υποσκελίζει τον κυρίαρχο γύρω μας ανορθολογισμό.
Κατάρρευση – αναγέννηση, πτώση – ανόρθωση, είναι οι εκδοχές του ίδιου πράγματος: Αυτό είναι το «μυστικό» που γράφετε στην ιστορία με την Ηχώ, αλλά και ένα αόρατο νήμα που ενώνει όλες τις ιστορίες του βιβλίου. Θεωρείτε αναπόφευκτο κομμάτι της ζωής την πτώση ή την κατάρρευση και αν ναι, πώς μπορεί να έρθει η αναγέννηση;
Η πτώση είναι το καλά κρυμμένο μυστικό της ζωής. Αναγέννηση δεν υφίσταται δίχως μια προηγούμενη συνθήκη στασιμότητας, παρακμής.
Στην ιστορία «Γονυπετής» γράφετε ότι «ο κόσμος αυτός είναι ήδη νεκρός» και αμέσως μετά «Ή μήπως όχι; Τίποτε δεν τελειώνει. Αρκεί να μη μείνεις ευθυτενής σαν άγαλμα, στητός και ατάραχος». Είναι η ενεργητική στάση η απάντηση στα προβλήματα της ζωής;
Το αψεγάδιαστό, το αρραγές, το ευθυτενές, αν δεν συνομιλεί συνεχώς με τις κάμψεις, τις ρωγμές, τις ασυνέχειες γίνεται κάτι το ψευδές και το απάνθρωπο.
Για να δανειστώ λέξεις από το βιβλίο σας, τελικά η κατάσταση στη χώρα μας πάει από το κακό στο χειρότερο ή βελτιώνεται μέρα με τη μέρα;
“Η κατάσταση στη χώρα μας πάει από το κακό στο χειρότερο» ή «Η κατάσταση στη χώρα μας βελτιώνεται μέρα με τη μέρα”: Μια χαρά θα μπορούσε να υποστηρίξει και τα δυο η κυρία Φι, αξιώνοντας να μην την πάρουν τοις μετρητοίς ούτε οι μεν, ούτε οι δε. Δεν της αρέσουν οι αποφθεγματικές ρήσεις που δεν περιλαμβάνουν, έστω ως ενδεχόμενο, το αντίθετό τους. Η αβεβαιότητα και η απορία είναι ένα από τα στοιχεία του χαρακτήρα της.
Πρόσφατα επανεκδόθηκε το βιβλίο σας «Μήπως» το οποίο περιείχε συζητήσεις με τη Μαργαρίτα Καραπάνου κι επίσης στο νέο βιβλίο σας υπάρχει μια ιστορία αφιερωμένη σ’ εκείνη. Έχοντας περάσει παραπάνω από δέκα χρόνια από το θάνατό της, υπάρχει κάτι σήμερα που θα θέλατε να της πείτε και δεν το είχατε πει;
Απλά και μόνο θα ήθελα να ήταν εδώ, μαζί μας και να της έδινα το πρώτο αντίτυπο του βιβλίου μου. “Μαργαρίτα! Να άλλο ένα! Ίσως και το τελευταίο”, θα της έλεγα. Κι εκείνη δεν θα με πίστευε. Θα επέμενε πάντως να της γνωρίσω την κυρία Φι. “Πού την έκρυβες τόσο καιρό;» θα με ρωτούσε με ένα κάποιο παράπονο στη φωνή της. Και με ένα “άντε γεια τώρα” θα επέστρεφε στα δικά της μέρη….
