Από τη Σύλβα Σαραφίδου, Ψυχολόγο
Αυτή την στιγμή πολλά άτομα στην Κίνα μεταναστεύουν από επαρχιακές περιοχές σε αστικά κέντρα με σκοπό να εργαστούν και να καλύψουν τις εργασιακές τους ανάγκες, κάτι που έχει χαρακτηριστεί ως «η πιο εντυπωσιακή ανασύσταση πληθυσμού στην μοντέρνα ιστορία» (Gong et al. 2013). Αυτή η εσωτερική, επαρχιακή μετανάστευση κυβερνάτε από ένα σετ νόμων που καθορίζουν όλες τις πτυχές της ζωής (εργασία, στέγαση, κοινωνικές συναναστροφές) των μεταναστών σε μεγάλο βαθμό. Στην ουσία, «το αστικό-επαρχιακό διπλό σύστημα αναφέρεται σαν ένα ιδρυματικό εμπόδιο στην ίση εξέλιξη μεταξύ αστικών και επαρχιακών περιοχών» (Jiang, Li, 2018). Η νομοθεσία που επηρεάζει τις ζωές των μεταναστών έχει αντίκτυπο σε πρακτικές πτυχές, αλλά και στην ψυχολογία και την ευεξία αυτών των ανθρώπων. Οι επαρχιακοί μετανάστες της Κίνας αντιμετωπίζουν αυξημένα επίπεδα στρες και ρίσκα ψυχικής υγείας εξαιτίας των συνθηκών ζωής στις πόλεις, των εργασιακών συνθηκών και των κοινωνικών καταστάσεων που αντιμετωπίζουν.
Οι μετανάστες εγκαταλείπουν τα σπίτια, τις πόλεις και τις οικογένειές τους για να εργαστούν στις πόλεις. Εξαιτίας οικονομικών δυσκολιών και έλλειψη αδειών, δεν μπορούν να τους επισκέπτονται συχνά, άρα τα μέλη της οικογένειάς τους, τους λείπουν. Αυτό είναι μία πηγή στρες για τους μετανάστες γενικότερα – ανησυχούν και αγχώνονται για τα δικά τους πρόσωπα. Αυτός ο παράγοντας μπορεί να κάνει τα άτομα να αισθάνονται λύπη, στεναχώρια για καιρό, κατάθλιψη, και γενικότερα χειρότερη ψυχική υγεία. Οι μετανάστες επιπλέον δεν έχουν την στήριξη που προσφέρει η οικογένεια, και την συναισθηματική ζέση αυτής (Crisp, 2010). Το να έχει κανείς άτομα στα οποία μπορεί να βασίζεται για ψυχολογική στήριξη αποτελεί ‘ασπίδα’ στην ψυχική υγεία, κάτι που λείπει από τους εσωτερικούς μετανάστες (Chen et al. 2014). Για την ακρίβεια, έχει βρεθεί πως η κατάσταση της ψυχικής υγείας των μεταναστών της Κίνας είναι γενικότερα χειρότερη από αυτό των ντόπιων κατοίκων, ακόμα και αν κατοικούν στην ίδια πόλη (Fang et al. 2017).
Πάραυτα, πολλοί άνθρωποι μπαίνουν στην διαδικασία της μετανάστευσης ώστε να μπορούν να προσφέρουν στους εαυτούς τους και τις οικογένειές τους πιο αποτελεσματικά. Παρά την όποια προσπάθεια, οι εσωτερικοί μετανάστες βιώνουν έντονα την έλλειψη σιγουριάς για το δικό του μέλλον και για το μέλλον των παιδιών τους.
Η υπάρχουσα νομοθεσία που καθορiζει τις ζωές των μεταναστών, τους προσφέρει κάποια προνόμια, μα και τους στερεί άλλα.
Συγκεκριμένα, τα άτομα μπορεί να εργάζονται, αλλά δεν έχουν απαραίτητα ασφάλεια, και δεν υπάρχει καθορισμένη μέθοδος και χρόνος πληρωμής (Fan, Wang, 2012). Αυτοί οι πρακτικοί παράγοντες προξενούν υψηλά επίπεδα στρες και κάνουν τα άτομα να νιώθουν αγχωμένοι για το παρόν και το μέλλον τους. Επιπλέον τα παιδιά των μεταναστών αυτών δεν έχουν τα ίδια νομικά δικαιώματα με τα παιδιά των ντόπιων κατοίκων: εκπαιδεύονται σε συγκεκριμένα σχολεία, αποκλειστικά για παιδιά μεταναστών (εσωτερικών ή εξωτερικών της χώρας) τα οποία υποστηρίζεται πως είναι χειρότερης ποιότητας. Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως τα παιδιά των εσωτερικών μεταναστών, τα οποία ήταν 278 εκατομμύρια το 2010, έχουν βρεθεί να έχουν χειρότερη ψυχική υγεία από τα παιδιά των κατοίκων πόλεων. Αυτά τα παιδιά δυσκολεύονται στο να κάνουν φιλίες και νιώθουν κοινωνικά αποκλεισμένα στο σχολείο και στις κοινωνικές συναναστροφές (Jiang, Li, 2018). Έτσι, οι εσωτερικοί μετανάστες βιώνουν αβεβαιότητα για τα παιδιά τους, γεγονός που προξενεί έντονο άγχος. Η αβεβαιότητα ετούτη για το μέλλον μπορεί να κάνει το άτομο να νιώσει αβοήθητο, αγανακτισμένο και χωρίς ελπίδα (Crisp, 2010).
Επιπλέον, οι εσωτερικοί μετανάστες μπορεί να έχουν το νομικό δικαίωμα να εργάζονται στις πόλεις, μα διατηρούν τις ιδιοκτησίες τους στην επαρχία. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της νομοθεσίας Hukou, βάση της οποίας οι εσωτερικοί μετανάστες δεν έχουν το δικαίωμα να αγοράσουν ή να νοικιάσουν κάποιο χώρο με τα ίδια δικαιώματα όπως οι πολίτες των πόλεων, έτσι οι περισσότεροι μετανάστες διατηρούν τα σπίτια και τις οικογένειες τους στις γενέτειρές τους, και μετακομίζουν μόνοι στις πόλεις (Huang, Tao, 2015). Με την μετακίνησή τους αυτή βιώνουν κακές συνθήκες διαβίωσης: ζουν σε μικρούς κοιτώνες, που συχνά μοιράζονται κάποιους χώρους (π.χ. κουζίνα, μπάνιο), οι οποίοι είναι συχνά νοικιασμένοι από τους εργοδότες, με σκοπό να αποτελούν φθηνό τρόπο ζωής. Έτσι το περιβάλλον έχει χαρακτηριστεί ως υπερβολικά ρυθμισμένο, υπερπλήρης και με φτωχές εγκαταστάσεις που δεν καλύπτουν τις ανάγκες των ενοίκων. Τέτοιες κακές συνθήκες διαβίωσης μπορούν να γεννήσουν αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα (άγχος, στρες, λύπη, ψυχολογική πίεση) και να χειροτερέψουν την ψυχική υγεία των μεταναστών. Οι συνθήκες διαβίωσης επηρεάζουν ιδιαίτερα τον πληθυσμό της Κίνας, καθώς οι οικογένεια και η αίσθηση του ανήκειν είναι πολύ σημαντικά για την κουλτούρα τους (Crisp, 2010).
Αυτές οι συνθήκες έχουν επιπτώσεις και στην κοινωνική σφαίρα. Οι μετανάστες βιώνουν κοινωνικό αποκλεισμό, καθώς δεν έχουν τα ίδια κοινωνικά δικαιώματα με τους κατοίκους πόλεων. Αυτό σημαίνει πως οι μετανάστες έχουν ένα δικό τους κοινωνικό ‘κόσμο’. Αυτές οι δύο ομάδες ανθρώπων τείνουν να μην έχουν διάδραση, καθώς έχουν διαφορετικά μέρη όπου περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους: συχνά περνούν χρόνο σε διαφορετικά εστιατόρια, μαγαζιά, κλπ. (Li, Rose, 2017). Για την ακρίβεια, έχει βρεθεί πως η διάδραση μεταξύ μεταναστών και μόνιμων κατοίκων μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των μεταναστών, καθώς ο κοινωνικός αποκλεισμός που βιώνουν και η διαφορά στη κοινωνική θέση γίνονται φανερά. Από την άλλη, οι μετανάστες δεν αλληλοεπιδρούν πολύ με άλλους μετανάστες κι έτσι δεν δημιουργούν δυνατούς δεσμούς μεταξύ τους (Crisp, 2010). Επίσης, εξαιτίας του πιεσμένου εργασιακού τους προγράμματος δεν έχουν αρκετό χρόνο για ξεκούραση, χαλάρωση και για να δεθούν με άλλους. Για την ακρίβεια έχει βρεθεί πως οι περισσότεροι δεν εμπιστεύονται τις κοινότητές τους και τις αντιλαμβάνονται αρνητικά (Chen et al. 2014). Όλοι αυτοί οι παράγοντες συνδετικά κάνουν τους εσωτερικούς μετανάστες να μην έχουν σταθερά κοινωνικά δίκτυα στα οποία μπορούν να βασιστούν για ψυχολογική στήριξη, δεν βιώνουν αίσθημα του ανήκειν και δεν αισθάνονται κοινωνικά αποδεκτοί ή προσαρμοσμένοι στις πόλεις. Αυτό είναι μία έντονη πηγή ψυχολογικών ζητημάτων καθώς τόσο προξενεί προβλήματα στην καθημερινότητα, και δεν επιτρέπει την λύση αυτών (Fan, Wang, 2012, Crisp, 2010).
Αυτές οι συνθήκες επηρεάζουν και το πως οι μετανάστες αντιμετωπίζονται από τους ντόπιους κατοίκους, που τους βλέπουν ως κοινωνικά διαφορετικούς. Οι μετανάστες βιώνουν στερεοτυπικές απόψεις, και στίγμα. Αυτό είναι φανερό στις κοινωνικές συναναστροφές μεταξύ των δύο ομάδων. Το στίγμα μπορεί να τονώσει το αίσθημα ότι δεν ανήκει κανείς, το οποίο έχει αντίκτυπο στην ψυχική υγεία. Το στίγμα μπορεί να οδηγήσει στην έλλειψη σταθερής κοινωνικής ταυτότητας, σε χαμηλότερη αυτοεκτίμηση και σε αισθήματα κατάθλιψης (Crisp, 2010). Όλα αυτά συνδετικά, κάνουν τους μετανάστες να βιώνουν ζητήματα ταυτότητας: δεν ανήκουν πλέον στον επαρχιακό πληθυσμό, ούτε όμως στον πληθυσμό των πόλεων. Μπορεί να είναι μέλη οικογένειας, όμως η καθημερινότητά τους είναι μοναχική. Μπορεί να δουλεύουν σκληρά μα δεν έχουν την κατάλληλη ανταμοιβή. Αυτά τα άτομα είναι μετανάστες στην ίδια τους την χώρα, βιώνοντας κάθε δυσκολία της μετανάστευσης παρότι βρίσκονται τόσο κοντά στα σπίτια τους (Fan, Wang, 2012, Crisp, 2010).
Συνολικά, οι μετανάστες εγκαταλείπουν τα σπίτια και τις οικογένειές τους και πηγαίνουν να δουλέψουν μεγάλα ωράρια με λίγη ξεκούραση, να ζήσουν σε γεμάτους κοιτώνες και να βιώνουν το στίγμα καθημερινά. Την ίδια στιγμή δεν έχουν ψυχολογική στήριξη και ανησυχούν για τις οικογένειές τους και για το μέλλον. Όλοι αυτοί οι παράγοντες κάνουν τους μετανάστες να έχουν υψηλά επίπεδα στρες στην καθημερινότητα, χειρότερη ψυχική υγεία και να βρίσκονται σε ρίσκο για ψυχικές νόσους και συμπτωματολογία. Έχει βρεθεί πως οι εσωτερικοί μετανάστες έχουν υψηλά επίπεδα κατάθλιψης, κατάχρησης αλκοόλ, βιώνουν τα τραυματικά γεγονότα εντονότερα και είναι σε ρίσκο να εκδηλώσουν αυτοτραυματισμούς, που μπορούν να καταλήξουν σε προβλήματα ακόμα και θάνατο (Chen et al. 2014, Gong et al. 2013).
Καταληκτικά, καλό θα ήταν να γίνουν προσπάθειες για το ζήτημα της εσωτερικής μετανάστευσης στην Κίνα και για την βελτίωσης της ποιότητας ζωής των μεταναστών, από τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, κοινωνικούς επιστήμονες και νομοθέτες.
Παρατηρώντας την κατάσταση, μπορούμε και εμείς να δούμε πως το ζήτημα της μετανάστευσης και οι δυσκολίες που προκύπτουν σχετικά με την ψυχική υγεία είναι σε παγκόσμιο επίπεδο, και όχι σε εθνικό. Αντίστοιχα, η έννοια της μεταναστευτικής ‘κρίσης’ είναι κάτι που δεν βιώνεται τώρα, στην χώρα μας, μα που υπήρχε και υπάρχει, σχεδόν σε κάθε χώρα. Στο μεταναστευτικό ζήτημα συμμετέχουμε όλοι (είτε ως χώρες υποδοχής είτε ως χώρες από τις οποίες μεταναστεύουν), και έτσι όλοι θα μπορούσαμε να πάμε ένα βήμα πιο κοντά προς την κατανόηση των δυσκολιών των ατόμων, και να προωθήσουμε την βελτίωση της ψυχολογίας και κατ’ επέκταση της ποιότητας ζωής τους.
Βιβλιογραφία
Chen, W., Hall, B, J., Latkin, C., Wu, Y., Zhou, F., (2014). Prevalence of potentially traumatic events, depression, alcohol use, and social network supports among Chinese migrants: An epidemiological study in Guangzhou, China, European Journal o Psychotraumatology, 5 (1).
Crisp, R., J., (2010). The Psychology of Social and Cultural Diversity, UK, Wiley- Blackwell Publications.
Fan, C., C., Wang, W., W., (2012). Migrant workers’ integration in urban China: Experiences in employment, social adaptation and self- identity, Eurasian Geography and Economics, 731- 749.
Fang, L., Fu, M., Guan, L., Guo, J., He, H., Liu, C., Wang, X., (2017). Depression among Chinese older adults: A perspective from Hukou and health inequities, Journal of Affective Disorders, 223, 115-120.
Gong, W., Hu, R., Xiao, Y., Yu, M., Zhao, M., Zhao, N., Zhong, J (2013). Factors associated with severe deliberate self- harm among Chinese internal migrants, Plos One, 8 (11), 1-5.
Huang, Y., Tao, R., (2015). Housing migrants in Chinese cities: Current status and policy design, Environment and Planning Government and Policy, 32, 1-22.
Jiang, S., Li, C., (2018). Social exclusion, sense of school belonging and mental health of migrant children in China: A structural equation modeling analysis, Children and Youth Services Review, 1-31.
Li, J., Rose, N., (2017). Urban social exclusion and mental health of China’s rural- urban migrants- A review and call for research, Health & Place, 48, 20-30.
