Της Κατερίνας Τζωρτζακάκη, ψυχολόγου-συγγραφέα
Ένας καλός μου φίλος ασχολείται με τα διοράματα. Τα διοράματα είναι κάτι ανάμεσα σε μοντελισμό και σκηνογραφία μικρού μεγέθους. Δημιουργεί δηλαδή περιβάλλοντα-μινιατούρες, στα οποία τοποθετεί μικρά παιχνίδια, όπως π.χ. παλιά στρατιωτάκια που έχει ξαναβάψει. Μου φάνηκε ιδιαίτερη ενασχόληση και όπως κάθε δημιουργική ενασχόληση, ψυχοθεραπευτική. Τον ρώτησα πώς το ξεκίνησε.
«Πάντα μου άρεσε ο μοντελισμός, μου είπε. Όταν ήμουν μικρός, παρακαλούσα τον πατέρα μου να φτιάξουμε το τρενάκι μου, αλλά εκείνος δεν ερχόταν. Μου έμεινε απωθημένο.»
«Στενοχωριόσουν που δεν ερχόταν;» τον ρώτησα εγώ.
«Όχι ιδιαίτερα, μου απάντησε. Μα αν το κάναμε μαζί τότε, μπορεί και να το είχα βαρεθεί και να μην κατέληγα να ασχολούμαι τώρα με τα διοράματα.»
Αυτός ο διάλογος με έβαλε σε σκέψεις. Ή μάλλον μου υπενθύμισε κάτι που γνωρίζω καλά και που λίγο πολύ γνωρίζουμε όλοι μας. Πίσω από μια δημιουργική διαδικασία κρύβεται συνήθως η ματαίωση.
Δεν μπορώ να γνωρίζω αν όλοι οι δημιουργικοί άνθρωποι ξεκίνησαν να δημιουργούν χτίζοντας πάνω στη λύπη, τον θυμό τους, τον φόβο τους ή τα όνειρα τους που δεν πραγματοποιήθηκαν. Είναι όμως πολύ σύνηθες μεγάλοι δημιουργοί ή καλλιτέχνες να είχαν ιδιαίτερα ταραχώδη συναισθηματικό κόσμο ή δύσκολη ζωή. Βαν Γκονγκ, Ντοστογιέφσκι, Γουλφ, Χεμινγουέι, Πόλοκ, Μπετόβεν είναι μερικά παραδείγματα.
Φυσικά δεν μπορούμε να γενικεύουμε, ούτε να θεωρούμε ότι η δημιουργία βασίζεται απόλυτα στη δυστυχία. Θα μπορούσε όμως να σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τη δυσκολία και τη ματαίωση. Τι κάνει έναν άνθρωπο να πιάσει ένα πινέλο ή να γράψει ένα ποίημα ή να σκαλίσει ένα κομμάτι ξύλο; Είναι σίγουρα κάποια βαθιά εσωτερική ανάγκη, πολλές φορές υπαρξιακή, που μάλλον σχετίζεται και με κάποιο ταλέντο που του χαρίστηκε. Μπορεί όμως και να γράφει, για να πει όσα δεν φωνάζει να πει, ή να ζωγραφίζει για να βρεθεί σε ένα μέρος όπου δεν θα πάει ποτέ. Η τέχνη κάνει το ανεκπλήρωτο, που όλοι λίγο ή πολύ βιώνουμε, πιο υποφερτό. Ουσιαστικά γεννά κάτι καινούριο από την έλλειψή μας. Κι αυτό πρέπει να μας κάνει να δούμε με άλλο μάτι την έννοια της έλλειψης, της ματαίωσης, του πόνου, της λύπης.
Η ζωή είναι ένα ταξίδι, στο οποίο όλοι θα έρθουμε αντιμέτωποι με τη διάψευση των προσδοκιών μας, την απόρριψη, τη στενοχώρια.
ΑντΙ να αντιμετωπΙζουμε σαν παρΙα το καθετΙ που μας δυσκολεΥει, μας ξεβολεΥει, μας ακυρΩνει, μποροΥμε να το δοΥμε σαν κΑτι που πΕραν αυτΩν, θα μας μετακινΗσει προς κΑποιο Αλλο σημεΙο.
Θα μας εξελίξει, θα μας ωριμάσει, και στην περίπτωση της δημιουργικότητας μπορεί να μας κάνει να υπερβούμε τα αυστηρά όρια της δικής μας ζωής, του δικού μας μικρόκοσμου και να φτιάξουμε κάτι άλλο, κάτι πέρα από την καθημερινότητα που βιώνουμε. Το αποτέλεσμα είναι συχνά ψυχική ανάταση, αίσθηση νοήματος, κίνητρο για ζωή, ηρεμία. Εν τέλει, μπορεί ένα πρόβλημα να μας κάνει να θέλουμε να δημιουργήσουμε; Και μέσα από τη δημιουργία αυτή τελικά να ελευθερωθούμε από το πρόβλημα;
Κανείς δεν επιθύμησε τον πόνο, μα κανείς δεν μπορεί και να τον αποφύγει ολοκληρωτικά στη ζωή του. Οπότε και οι γονείς δεν μπορούν να προστατέψουν τα παιδιά τους από τις αγωνίες, τους πόνους, τις ματαιώσεις που θα συναντήσουν αναπόφευκτα σε κάθε ηλικιακή φάση. Ούτε να περιμένουν πως θα είναι οι ίδιοι άψογοι και πως θα μεγαλώσουν τα παιδιά τους χωρίς κανένα λάθος, χωρίς καμία παράλειψη. Αυτό που χρειάζονται τα παιδιά είναι να μάθουν στην οικογένεια και στο σχολείο να βαδίζουν σε ευέλικτους, δημιουργικούς δρόμους. Χωρίς προσδοκίες από εμάς, όμως, που θα τα βαραίνουν. Δεν είναι υποχρεωτικό ότι θα γίνουν όλα μεγάλοι καλλιτέχνες και είναι πολύ άδικο να περιμένουμε κάτι τέτοιο από εκείνα.
Αν θέλουμε να αντέχουν τη ζωή, ας τους επιτρέπουμε να έχουν συναισθήματα και ας τα βοηθήσουμε τα συναισθήματά τους αυτά να τα εκφράζουν και να τα διαχειρίζονται.
Κι αν είναι τυχερά, θα βρίσκουν τους δικούς τους δρόμους για να δραπετεύουν…
Σχετική βιβλιογραφία
DeAngelis, T. (2014) The latest research on creativity and the arts. Retrieved from: http://www.apa.org/monitor/2014/06/arts-creativity.aspx
Malchiodi, C. (2016) Creativity and Emotional Well-Being: Recent Research. Retrieved from: https://www.psychologytoday.com/us/blog/arts-and-health/201612/creativity-and-emotional-well-being-recent-research
Kaufman, S.B. (2015) The emotions that make us more creative. Retrieved from: https://hbr.org/2015/08/the-emotions-that-make-us-more-creative
________________________________________________________________
Η Κατερίνα Τζωρτζακάκη είναι ψυχολόγος και συγγραφέας. Σπούδασε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Αργότερα εκπαιδεύτηκε στη συμβουλευτική και την ψυχοθεραπεία. Με το αντικείμενο της Ψυχολογίας έχει ασχοληθεί εθελοντικά σε διάφορους φορείς. Επαγγελματικά ασχολείται με τον υποτιτλισμό. Έχει διοργανώσει δημιουργικά εργαστήρια για παιδιά με βασικό άξονα τις ιστορίες. Τα βιβλία της «Ο χορός στη σκακιέρα», «Παράλληλα Σύμπαντα», «Χαμένες Παραστάσεις» κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Βασιλείου. Από τις Εκδόσεις Τόπος κυκλοφορεί το δοκίμιο που έγραψε με την επίσης ψυχολόγο Γεωργία Τσούμπα, «Μητρότητα, η δύναμη στην αδυναμία». Στο ιστολόγιό της https://ktistories.blogspot.gr/ και στην ιστοσελίδα της http://www.katerina-tzortzakaki.gr/ της δημοσιεύει διηγήματά και ποιήματά της ενώ γράφει και άρθρα με θέματα ψυχολογίας.
